زندگی بشر در کره ی خاکی، مانند خیمه ای است که باید همواره ستون میانی آن افراشته و استوار باشد. تا بشریت، از ضعیفترین تا قویترین ، همه بتوانند در  زیر آن جای گیرند، و به همه مواهب و نعمتها برسند. خداوند زمین را برای بهره وری همه ی مردم زمین قرار داد. (الرحمن، ۱۰) اما آنچه در تاریخ تا کنون گذشته است جز این بوده است، ظالمان سیاسی، و بدتر از آنان ظالمان اقتصادی، همواره این ستون فرازمند را فرو افکنده و شکسته اند… و می خواهند با حریم گذاری و باند بازی و ویژه خواری، همه را محروم و نیمه محروم سازند، و از همه ی فرصت های تربیتی و اخلاقی فردی و اجتماعی بازدارند، و از داشتن فرهنگ بی بهره گردانند … سپس خود و نزدیکانشان به هر چه می خواهند برسند[۱].

حافظه روشن تاریخ، از پادشاهان و فرمانروایانی آکنده است که کاخ ها ی اشرافی و زندگی افسانه ای آنان ، همراه با اسراف ورزی های شگفت آورشان انسان را در بهت و حیرت فرو می برد. کاخ های فرعونیان، در عصر پیامبران گذشته، و زندگی پادشاهان روم و ایران در عصر  بعثت پیامبر (ص) گواه روشن این مدعاست.

در برابر کسانی از تبار مردان خدا و پیامبران نور، هم بوده‌اند که به هر نسبتی که  در تحقق حاکمیت سیاسی، پیش رفته‌اند به چندین برابر، محدودیت در بهره مندی را بر خود روا داشته اند. تا آنجا که گاه ، برخورداری از یک زندگی عادی را بر خویش ناروا دانسته‌اند.[۲]

خدا پیامبران  را از میان طبقات مستضعف بر انگیخت … و این خود موفقیت بزرگی برای دعوت اصلاحی آنان و ریشه دار کردن آن به شمار می رفت . و آثار مثبت آن، در برنامه های فردی و اجتماعی آنان آشکار می شد. زیرا که آنان حقایق زندگی را در می یابند و سختی ها و تلخی های را که حیات طبقات پایین با آن آمیخته است در می یابد. آنان ناراحتی زندگی  طبقات محروم را چشیده اند و  با دردهای آنان آشنا بودند و دریافتند که فقر چیست و چه نتایجی به بار می آورد و دانستند که آثار فقر چگونه بر شخصیت آدمی چیره می شود و آن را خرد می کند. به همین جهت با تمام قدرت به بازگرداندن کرامت انسان و زنده کردن حقوق غصب شده ی او پرداختند.[۳]

هدف دین استوار الاهی، در احکام اقتصادی این نیست که به مسکینان، نان بخور و نمیری بدهند که آنان را از دست مرگ نجات دهد، بلکه هدف سازنده دین، تجدید کرامت انسان است. بالا بردن تراز معیشتی او تا تراز اقتصادی جامعه، بی نیاز کردن آبرومندانه توده مردم، از طریق رساندن سطح زندگی آنان به دیگر مردم، و رهانیدن از فشارهای هلاک کننده تهیدستی برنامه ای اساسی است. [۴]

نهضت پیامبران تنها منحصر به قلمرو فکری و معنوی نبود . .. آنان برای بالا بردن زندگی مادی و معیشتی انسان ها نیز تلاش می کردند. آنچه مسلم است این است که حرکت تکاملی انسان ، با همکاری جسم و عقل صورت می گیرد و این همکاری زمانی فراهم می آید که انسان از وسایل معیشت مناسب بهره مند باشد و در نظام اجتماعی شایسته ای زندگی کند. [۵]

چناچه آخرین پیامبر خدا هم چنین  بود و شیوه ی زندگی را بر همین قاعده استوار کرده بود. شیوه ای که نه امروز و برای ما، بلکه برای مردمان همه روزگار نیز مایه شگفتی می شد:

مردی از اصحاب پیامبر(ص) بر او وارد شد، در حالی که پیامبر (ص) بر روی حصیری نشسته بود که اثری از آن بر بدن حضرت دیده می شد و بالشی (زبر و درشت) از لیف خرما داشت که نشانی از آن بر چهره ی وی مانده بود. مرد صحابی به بوریا و بالش زبر دست می مالید و می گفت: نه کسری به این راضی بود و نه قیصر، آنان بر حریر و دیبا می خوابند و تو بر این حصیر؟! [۶]

پیامبر به خوبی درک می کند فقری که شخص فقیر برای آن چاره گری نیابد پشت آدمی را می شکند[۷]، جامعه او را به فراموشی می سپارد.[۸] کارها و اقدامات اساسی در دست توانگران و ثروتمندان و زیاده طلبان قرار خواهد گرفت.[۹] شخص فقیر به انواعی از انزواهای فکری و فرهنگی ، اجتماعی، سیاسی، حقوقی و … گرفتار می شود.[۱۰]

آیات روشن وحی بر پیامبر نازل می شود و به او فرمان می دهد که خویشتن را به همراهی با کسانی شکیبا سازد، که صبح و شام پروردگار خویش را می خوانند و او را همی طلبند … (کهف ۲۸ )در تفسیر[۱۱] این آیه بیان شده کسانی (از قریش) که پیامبر (ص) از آنان  دلجویی می کرد، نزد او آمدند … و گفتند: ای پیامبر خدا! اگر در صدر مجلس بنشینی و این بینوایان و بوی گند ایشان را از ما دور کنی ، ما در کنار  تو خواهیم نشست، و به سخنان تو گوش فرا خواهیم داد، هیچ چیز جز اینان مانع درآمدن ما نیست.

آن هنگام بود که این آیه های انسان ساز نازل شد. پیامبر به جستجوی آنان برخاست و در پایین مسجد آنان را در حال ذکر خدا یافت، و آنگاه فرمود : زیستن من با شما است، و مردن هم با شما خواهد بود. [۱۲]

پیامبر اکرم(ص) به فرمان آن کتاب آسمانی روحیات و بینش طبقاتی جاهلیت را درهم شکست و آنگاه که سران قریش از او خواستند تا مسلمانان اولیه مانند عمار، بلال ،صهیب و … را به خاطر تنگدستی و فقرشان از مجلس خود براند، (سیره پیامبر در رهبری و انسان سازی ، ۷۸) این آیه نازل شد که: و کسانى را که پروردگار خود را بامدادان و شامگاهان مى‏خوانند- در حالى که خشنودى او را مى‏خواهند- مران. از حساب آنان چیزى بر عهده تو نیست، و از حساب تو [نیز] چیزى بر عهده آنان نیست، تا ایشان را برانى و از ستمکاران باشى.(انعام، ۵۲)

یکی از ویژگی های آشکار پیامبر (ص) در مدت رسالتش همین همنشینی[۱۳] او با فقرا و محرومان جامعه و دفاع از حقوق از دست رفته ی آنان است. چنان که به اعتراف همگان چه مسلمان و چه غیر مسلمان پیامبر (ص) چنین روشی در پیش گرفته،  یعنی همواره با فقرا و محرومان جامعه زندگی می کرد و همراه آنان فشارها و دردهای استخوان ساز فقر را تجربه کرده و به دنبال راهکارهای عملی برای درمان این آسیب اجتماعی می گشت.

چنانچه گوستاولوبون در کتابش می نویسد: در پیش او، نیرومند و ناتوان در برابر حق یکسان بودند، مستمندان را دوست می داشت، و هیچ گاه بی نوایی را به خاطر ناداریش با نظر حقارت نمی نگریست. … او روی زمین می نشست، کفش و جامه خود را خود وصله می زد، و همان کفش و جامه وصله زده را به تن می پوشید.

آنه ماری شیمل اسلام شناس آلمانی در کتاب محمد رسول خدا می نویسد: که منابع از التفات محمد (ص) به ضعیفان با ستایش یاد کرده و از عطوفت او همیشه با تأکید سخن گفته اند.[۱۴] و باز در این کتاب آمده:  که نانش را از جو  نابیخته می پختند، و در برخی خبرها وصف کرده‌اند که چگونه اهل خانه او، خاصه دختر دلبندش فاطمه (ع)، چند شب پیایپی گرسنه می‌ماندند. [۱۵]

پیامبر(ص) هرگز با شکم سیر نخوابید مبادا که گرسنگان را از یاد ببرد، همواره هم صحبتی و هم نشینی با آنان را فرو گذار نکرد تا به شاد خواری زیاده خواهان گرفتار نشود. پیوسته با محرومان جامعه زندگی کرد و به آنان عشق ورزید. احساس تعلق پیامبر به محرومان و زنده کردن حقوق از دست رفته شان، مایه ی آرامش روانی آنان می شد. چنانچه پیامبر (ص) می فرمود “ای محرومان زندگی با شما و مرگ نیز با شما”. [۱۶]

ابن مسعود گوید: مردی نزد پیامبر آمد و با او سخن می گفت: و در آن حال لرزه بر اندامش افتاده بود؛ پیامبر گفت: “راحت باش! من شاه نیستم، پسر زنی هستم که گوشت مانده ی خشک شده می خورد”. [۱۷]

پیامبر احساس تعلق خویش را روشن و آشکار بیان می کند آنجا که وسیله نزدیکی به خدا را دوستی مستمندان می داند و از خدا می خواهد که که زندگی و مرگ و زنده شدن دوباره او همراه مسکینان باشد.[۱۸] قرآن دفاع از حقوق محرومان را همواره به پیامبرش تاکید می کند: حق خویشاوند و مستمند و در راه مانده را بده. (اسرا ۲۶) بدین گونه است که پیامبر بزرگ اسلام به مثابۀ بزرگترین مدافع حقوق محرومان و به پیروی از این کتاب انسان ساز،  تا آنجا پیش می رود که برکت های شرق و غرب عالم را –در نهایت- میراث قومی می داند که فرودست و محروم و ضعیف نگه داشته شده اند. (اعراف /۱۳۷)