سخنرانی دکتر سارا شریعتی، با موضوع درسهای کتاب منهای فقر

مجموعه فرهنگی امام صادق (ع) نهادیست مردمی. این مجموعه در سال ۱۳۶۴ شمسی، با ارشادات و راهنمایی های استاد علامه محمدرضا حکیمی و با اشراف و سرپرستی حجت‌الاسلام سید علی محمد حیدری، و با کوشش تنی چند از روحانیون ،پزشکان و پیشه وران تاسیس گردید. نهاد فوق مشتمل بر واحد های متعدّد فرهنگی، اجتماعی، کتابخانه، […]

سخنرانی دکتر سارا شریعتی، با موضوع درسهای کتاب منهای فقر

نویسنده: دکتر کمال بیکی
ارسال شده در تاریخ ۸ آذر ۱۳۹۴

روز ۲۹ آبان، مجموعه امام صادق (ع) میبد، میزبان دکتر سارا شریعتی بود. شریعتی در این نشست، که شاهد حضور چشمگیر فرهیختگان و اهل مطالعه بود ، به ایراد سخنرانی درباره لزومِ بازگشتِ بررسی و صحبت از دلایل فقر به صدر موضوعات جامعه پرداخت و تأکید کرد برابری، مطالبه حق است نه درخواست سخاوت سرمایه دار.

آنچه در ادامه می آید گزارش خورشید شهر است از سخنان شریعتی در تالار علامه حکیمی در این مجموعه فرهنگی.

اهمیت کتاب منهای فقر، اهمیت ایده آن است

سارا شریعتی در ابتد با اشاره به اینکه موضوع نشست “درس های کتاب منهای فقر” از آخرین آثار منتشر شده استاد حکیمی است گفت: این نشست سومین یا چهارمین نشستی است که در مورد کتاب منهای فقر استاد حکیمی صحبت می کنم و به همبن دلیل دوستانی به من گفته اند چرا انقدر به کتاب منهای فقر می پردازید؟

شریعتی در پاسخ به این سوال گفت اهمیت این کتاب، اهمین این ایده است. یعنی ایده منهای فقر. شاید این ایده، ایده جدیدی نباشد و حتی همه کسانی که متعلق به مبارزین سیاسی قبل از انقلاب هستند اولین انگیزه شان ساخت جامعه ای برابر و عادلانه در ادبیاتی بی طبقه بود. بنابراین با فقر و مبارزه با فقر آشنایی داشتند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد، اما اهمیت این کتاب در زمان انتشارش است. این کتاب در زمانی منتشر شد که به نظر می رسید که فقر و مبارزه با فقر دیگر جایگاه گذشته خود را ندارد و موضوعات مبارزان سیاسی مسائلی چون آزادی خواهی، مردم سالاری و احترام به عقاید مخالف برجسته شده بود و مسائلی مانند عدالت و برابری خواهی از اهمیت و اولویت برخوردار نبود درحالیکه مادر جامعه ای بودیم که فقر به اشکال مختلف خود را نشان می داد. دیگر فقر نه در سخنان روشنفکران ما و نه در کلام علمای دین، مسئله اولویت داری نبود. برخی می گفتند امروز اولویت ها تفاوت یافته اند برخی اشاره می گفتند پارادایم های جهانی عوض شده اند.

جامعه اسلامی جامعه منهای فقر است

سارا شریعتی تاکید کرد اهمیت این کتاب آن است که از جایگاه یک عالم دینی که تخصص او در مورد تسلط به آیات و روایات، مورد اجماع است، نهیبی زده می شود به یک جامعه که خود را اسلامی می خواند، که معیار یک جامعه اسلامی جامعه منهای فقر است و دینداری یعنی تلاش برای ساخت جامعه عادلانه و مبتنی بر برابری. این کتاب این پرونده را بعد از دهه ها زنده کرد.

فرزند دکتر علی شریعتی افرود امروز هم توجه به ایده منهای فقر دوباره اهمیت دارد. به ویژه به برای ما که متعلقیم یا منتسبیم به جامعه اسلامی. امروز چهره مسلط اسلام در اخبار، خشونت و ترور است و گروهی که خود را منتسب به اسلام می داند ده ها نفر را در پاریس می کُشد. امروز نام اسلام در رسانه ها گره خورده است با داعش و بوکوحرام و نه فیلسوفان و متفکرانش و مخاطبان این رسانه ها می پرسند که اسلام چه ویژگی هایی دارد که به چنین خشونتی منجر می شود. آنها جواب می شنوند اسلام به ذات خود خشونت گراست چرا که جهاد را در خود دارد.

در پرونده خشونت و ترور، فقر مورد اتهام است

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تأکید کرد اما یک مطالعه و حتی یک نگاه سریع به کسانی که در این چند روز به خاطر حوادث پاریس دستگیر شدند و با یک دید مفصل تر، با نگاه به بسیاری از کسانی که در این چند دهه عملیات های مسلحانه را اجرا یا سازمان دهی کرده اند؛ می بینیم که اکثریت مطلق آنها متعلق به نسل دوم یا سوم مهاجرینی هستند. اینها فرزندان کسانی بودند که برای کار و آینده بهتر مهاجرت کرده بودند؛ اما جوامع میزبان مثل فرانسه نتوانستند اینها را به دلیل اسمشان و فرهنگشان به خود جذب و ادغام کنند. در نتیجه ملغمه ای ایجاد شده است از فقر، تحقیر، طرد شدگی و در نهایت نا امیدی.

شریعتی تأکید کرد این فقر و نا امیدی، خشونت را تغذیه کرد و گروه هایی مثل داعش از همین اقشار محروم بود که نیرو گرفتند. در واقع جامعه میزبان با پیوند زدن فقر و نا امیدی دارد داعش را تولید می کند و این آموزه ها نیستند که مورد سوال اند، بلکه این فقر است که در پرونده خشونت و ترور متهم است. او ادامه داد: جامعه ما اگر بخواهد جلوی چنین گرایش هایی را بگیرد، باید به شکل اساسی و زیربنایی با فقر مبارزه کند و فقر یعنی زمینه اجتماعی خشونت را بخشکاند.

سرمایه داری، مهمترین دلیل فقر

سارا شریعتی ادامه داد، عوامل ایجاد فقر امروز متنوع هستند. هر چند مواردی مانند جنگ و عوامل طبیعی بر فقر می افزایند اما شاید مهمترین دلیل عمیق تر شدن تضاد طبقاتی در جامعه امروز، سرمایه داری افسار گسیخته مالی است. او ادامه داد: فقر در کشورهای پیشرفته یک فقر گذارا است به طوری که در دوره ای، خانواده ای به دلیلی دچار فقر می شود اما پس از آن دوره فقر را پشت سر می گذارد. در واقع در کشورهای پیشرفته، فقر یک حادثه است. اما در کشورهای فقیر، فقر یک موضوع مزمن است. فرزندان خانواده های فقیر، دچار فقر هستند و فرزندان آنها هم. در این کشورها فقر، یک سرنوشت است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران خاطر نشان کرد، طبق آمار گروه اقتصاد دانشکده علوم اجتماعی ت

هران در سطح ایران، خط فقر مطلق برای فرد، یک میلیون و پانصد هزار تومان است و این را باید توجه کرد که گاه این در آمد، درآمد یک خانواده است. در حالیکه کف حقوق برای کارگران ما، هفتصد و دوازده هزار تومان است. به همین دلیل اقتصاددانان از مفهوم دیگری به نام خط فقر شدید صحبت می کنند که به معنی گرسنگی است. طبق آمار پنج سال پیش، ۴۰ درصد مردم ایران زیر خط فقر مطلق و ۱۰ درصد زیر خط فقر شدید هستند و مورد دوم برای روستا ها ۱۴ درصد است.

سارا شریعتی ادامه داد، آیا مسئله ای که بیش از یک سوم از مردم ایران را درگیر خود کرده است، نباید در صدر موضوعات روشنفکران و عالمان دینی و مطبوعات قرار بگیرد؟

جامعه شناسی فقر، نه روانشناسی فقیر

این جامعه شناس ایرانی ادامه داد، با این تصویر از وضعیت فقر در جامعه بپردازیم به درس هایی که می توان از کتاب منهای فقر استاد حکیمی گرفت. او ادامه داد اولین درس در عنوان کتاب نهفته است چرا که از زمانیکه پارادایم چپ، یعنی برابری خواهی و عدالت خواهی از مباحث روشنفکری خارج شد، به جای صحبت از فقر، از فقیر حرف زده شد. شریعتی افزود، با این کار فقر به افراد نسبت داده می شود. یعنی فرد فقیر است چرا که از فرصت ها استفاده نکرده است و در واقع به جای جامعه شناسی فقر به روانشناسی فقیر می پرداختند. او ادامه داد، گفتمان دیگری که مطرح بود و هست، نسبت دادن فقر به سرنوشت و قسمت و خدا است. یعنی خدا خواسته است که بعضی فقیر باشند و بعضی ثروتمند و اینکه خدا فقیر را با صبرش می آزماید و ثروتمند را با سخاوتش. شریعتی تأکید اما در این کتاب، موضوع فقر است و فقر مورد پرسش است و اگر مقصری برای فقر وجود دارد، نه خداست و نه فرد، مقصر جامعه، تک تک افراد جامعه و سیاست گذاری های آنهاست.

سارا شریعتی در ادامه سخنان خود دومین درس کتاب منهای فقر را لحن تند آن در کنار هم قرار دادن فقر و ثروت و اینکه فقر فقیر به خاطر ثروت توانگر است دانست و گفت، این لحن ابوذری که “در شگفتم از کسی که در خانه اش نانی نمی یابد و با شمشیر آخته اش بر مردم نمی شورد” را دوباره این کتاب مطرح کرد.

درخواست برابری، مطالبه حق است نه درخواست سخاوت ثروتمند

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران خاطر نشان کرد، سومین درس را نتیجه منطقی درس قبلی دانست به این معنا که اگر در ثروت، حق غصب شده ی فقیری هست، بنابراین درخواست برابری، مطالبه حق است از ثروت سرمایه دار و نه درخواست سخاوت از ثروتمند. در واقع راه های توزیع ثروت دیگر کاری صرفا خیر نیست بلکه احقاق حقوق مردم است.

این جامعه شناس ایرانی خاطر نشان کرد، نکته چهارمی از کتاب برداشت می شود، پرداخت استاد حکیمی است به این موضوع که برای چه انقلاب کردیم و چرا از انقلاب حمایت کردیم؟ و اگر هدف انقلاب جابجایی ثروت و قدرت بود پس این انقلاب به اهداف خود نرسیده است. شریعتی ادامه داد، روایت منهای فقر، روایت نرسیدن به این اهداف است و این نرسیدن، شکست آرمان خواهی ماست. مفهومی که در کتاب استاد حکیمی به آن اشاره می شود یعنی تعاون، می تواند پروژه نجات آرمان خواهی ما باشد و می تواند محور اخلاق اقتصاد ما قرار بگیرد اما این تعاون باید مفهوم پردازی شود و به این پرداخته شود که تعاون به چه معناست. ایا تعاون به معنی کار خیریه است یا به معنای احقاق حقوق طبقات پایین و اگر به معنی کار خیریه است آیا نیازی به انقلاب بود؟

دین در جایگاه سیاست و نقش داور

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران آخرین درس از کتاب منهای فقر را نقش دین در مبارزه بین فقر و ثروت دانست. او خاطر نشان کرد در جامعه ما به دلیل تغییر جایگاه دین بعد از انقلاب از ناظر به مجری در بسیاری از موارد، اکنون دین در جایگاه سیاست، می تواند در نقش ابرمیدانی و داور بین مبارزه فقر و ثروت قرار بگیرد. دین اکنون می تواند به جامعه نابرابر مشروعیت ببخشد و توجیه کند و در عین حال دین می تواند با فعال کردن آموزه های اولیه خودش، با این جامعه ناب رابر مخالفت کند و یا حداقل هزینه این نابرابری را به پای خود ننویسد.

سارا شریعتی در پایان سخنان خود تأکید کرد، اما مبارزه با فقر نیازمند حضور نیروهای اجتماعی است و بحث فقر باید از یک بحث روشنفکری به دعوت اجتماع به این موضوع برسد و دینی که استاد حکیمی در کتاب منهاب فقر معرفی میکند این دعوت را انجام می دهد.

۴ نظر برای این مطلب

نویسنده: مرتضی میبدی | زمان ارسال: آذر ۱۰ام, ۱۳۹۴, ۱۰:۵۵ ق.ظ

سپاس از مجموعه برای چنین سخنرانایی
نویسنده: کارگر | زمان ارسال: آذر ۱۳ام, ۱۳۹۴, ۷:۳۸ ق.ظ

حیف که حضور نداشتم ، مطلب بسیار مفیدی بود
ممنون از متولیان امر که این فرهیخگان را دعوت می کنند و در افودن دانش و فرهنک مردم این منطقه تلاش می کنند ممنون از همه
نویسنده: سعید | زمان ارسال: آذر ۱۳ام, ۱۳۹۴, ۸:۱۳ ق.ظ

پرداختن به موضوعات مهمی و مسئولیت برانگیزی مثل فقر و عدالت از خیلی موضوعات دیگر واجبتر است . اصلا زیبنده نبود که کسی بیشتر و زودتر و تندتر از علامه حکیمی که خود فریاد عدالتخواهی است و فرزند مرحوم دکتر شریعتی که ابوذر را از پیرمردی مهجور و دورمانده در تاریخ به شخصیت بزرگی بر ضد گنج اندوزی و انبوه داری معرفی کرد به موضوع فقر و عدالت بپردازد .
با تشکر از دست اندرکاران مجموعه و بانیان این جلسات
نویسنده: کریمی | زمان ارسال: آذر ۱۴ام, ۱۳۹۴, ۵:۰۵ ب.ظ

اولین بار بود که می دیدم برای شرکت در جلسه آزاد حتی برای ایستادن هم جا نبود ، هم موضوع مهم و قابلی بود و سخنران عالی بود و استقبال خوبی شده بود ، ممنون مجموعه امام صادق.
و روح مرحوم شریعتی شاد