مجله “فرهنگ امروز”در آخرین شماره سال ۹۴ به بهانه پایان یافتن تدوین دانشنامه معارفی، اخلاقی، فقهی و اجتماعی الحیات، فصلی را با عنوان زیست مسلمانی گشوده است که حاوی مقالات و گفتگو های ارزشمندی با اندیشمندان و صاحبنظران در باره الحیات و مولفان آن، به ویژه استاد حکیمی است، که تلخیص و گزینش آنها برای خوانندگان کم فرصت، خالی از لطف و فایده نیست. در اینجا گزیده گزارش گونه ای از  مطلبی با عنوان “یک انسان شناسی متفاوت” عرضه می  شود که معطوف به محتوای غنی کتاب الحیات است و در قالب مصاحبه ای با یکی از چهره های شاخص دانش روانشناسی در دانشگاه های امریکا انجام شده است.

نسبت مفاهیم و معارف روایی با علوم روز و نظریات جدید
دکترفاطمی، فوق دکترای روانشناسی از دانشگاه هاروارد ، استاد دانشگاه هاروارد و چندین دانشگاه مطرح دنیا، از شاگردان علامه محمدتقی جعفری، درباره نسبت مفاهیم و معارف روایی با علوم روز و نظریات جدید به تجربه خود در نوشتن فصلی از کتاب انسان گرایی درباره انسان از نگاه اسلام اشاره می کند؛ پژوهشگران این این اثر درصدد بودند تا نگاههایی که متفکرین مختلف دنیا با نحله های گوناگون به موضوع انسان و انسان گرایی داشته اند، مخصوصا از لحاظ بین فرهنگی،جمع آوری کنند.ایشان می افزاید: که در نوشتن آن فصل، از روایات و احادیث در جهت آشکار شدن نگاه اسلامی به ماهیت انسان در مقایسه با دیدگاههای غربی استفاده کردم. سوال شگفت آور برای دانشمندان غربی که این مطالب را مطالعه کردند این بود که این اسلامی که همیشه با خشونت و برخوردهای افراطی همراه بوده است، چگونه این قدر ظریف و لطیف به انسان نگاه می کند؟ برای آنها بسیار جالب بود که در دل روایات و احادیث، چه نکته های ظریف و بدیعی راجع به انسان، مدیریت رفتار انسان و چالش های انسان امروز وجود دارد.

 سیمای انسان از منظر روایات
به نظر دکتر فاطمی مهمترین نکته ای که در روایات مورد توجه قرار می گیرد این است که انسان فقط در بعد محسوس و مادی خلاصه نمی شود. حضرت علی (ع) جمله ای دارند که می فرمایند:”آیا می پنداری که جسم صغیر و کوچکی هستی؟ حال آنکه در تو عالم بزرگی هست.” در بخش مهمی از روایات این نکته به خوبی مطرح شده است که ضمن توجه به بعد مادی، باید ازاین بعد فراتر باشیم. لذا انسجام بسیار ژرفی در حوزه مربوط به نگاه انسان دیده می شود.

سطوح مختلف روایات، ابعاد اخلاق فردی و اجتماعی
دکترفاطمی می افزاید که روایات در ابعاد هیجانی ،شناختی و رفتاری خود را نشان می دهند. در بخش مدیریت و برخورد با هیجانات، روایات هم اخلاق اجتماعی را شامل می شوند، هم در بعدی اخلاق فردی و درون فردی را. مثلا عجب پدیده ای درون فردی است، اما کبر بین فردی است.
در بعد شناختی روایات به این مساله می پردازند که اساسا در نگاه انسان های متعالی« هستی» چگونه تفسیر می شود، آیا هستی همین ظاهری است که می بینیم یا غیر از من وتو در پشت پرده کسی هست؟
در بعد رفتاری به داستانی از امام حسین(ع) اشاره می کند که امام (ع)در راه عده ای مسکین را می بینند که سفره ای کوچک از خرده های نان جلویشان بود و به امام می گویند که بیایید ما را همراهی کنید. امام با تواضع نشستند و گفتندکه” خدا مستکبران را دوست ندارد” . من با شما همراه شدم حال شما با من همراه شوید، آنان را به منزل بردند و میزبان شدند.

دیدگاه انسان شناسی خاص «الحیات»
«الحیات» از یک دیدگاه انسان شناسی خاص سخن می گوید.«الحیات» به دنبال آن است که نشان دهد زندگی بعدها و سطوح مختلفی دارد.یکی از مهمترین بحث های «الحیات» معرفی حیات برین، متعالی و فراتر از حیات ظاهر و محسوس است. حیاتی که فراتر از حیات ملال آور برخاسته از تکرارها و زندگی برخوردار از کثرت و تکثر است.در معرفی این حیات فرایندی را مطرح می کند که در ان نگاه به خود زندگی مطرح می شود. اینکه زندگی چیست؟ رابطه معنا با زندگی چیست؟رابطه آفریننده با زندگی چیست؟ خانواده که یکی از مهمترین تجلیات حیات است، در این زندگی چه معنایی خواهد داشت؟در خانواده بهره مند از حیات متعالی، روابط بین همسران، و بین پدر و مادر و فرزند چگونه تبیین و تحلیل می شود؟ رابطه انسان با خودش چگونه است؟ آیا اضطراب، نگرانی، پریشانی و تشویش و پراکندگی جاری است یا آرامش جاری است؟
«الحیات» به معرفی حیاتی متعالی می پردازد که نه فقط از جنبه صوری و ظاهری بلکه از لحاظ ماهیت کاملا متفاوت است. جنس این حیات با حیات های دیگر حتی در نیات متفاوت است.پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: یکی از راه های خشنودی خدا، اندوه زدایی از قلب دیگران است.

 «الحیات» و علوم انسانی اسلامی
ما وقتی از علوم انسانی صحبت می کنیم. با درون مایه های وجودشناسی و هستی شناسی و معرفت شناسی سروکار داریم. در یک نظام فکری مبتنی بر زندگی مثلا داروینی، هستی انسان در قالب خاصی تعریف می شود که در نتیجه تحول و تطور و تکامل، انسان را با ساحت ویژه ای تعریف می کند.این نگاه به خاطر تعریف خاصی که از انسان دارد، نمی تواند از عالم استعلایی صحبت کند.
«الحیات» به دنبال معرفی و تبیین و تحلیل و توصیف درونمایه متفاوتی از انسان و انسان شناسی، فراتر از درونمایه های ظاهری امروز دنیاست. وقتی «الحیات» از انسان صحبت می کند، انسان شناسی آن با انسان شناسی تطوری داروینی کاملا متفاوت است ، با انسان شناسی اسپنسر،مارکس و فروید متفاوت است.به همین دلیل باید توجه کرد که «الحیات» یک پروژه است، فقط جمع آوری روایات نیست. «الحیات» هم پارادایم
و هم دیدگاه عمیق عقلانی را از لحاظ فلسفی بیان می کند، که در نگاه فلسفی خودش، از قوت بالایی برخورداراست . این بسیار سطحی نگری است که «الحیات» را صرفا در بعد نقلی خود خلاصه کنیم و به قوت بالای عقلی آن و فضای عمیق فلسفی بی توجه باشیم.
زیر آسمان «الحیات»
در حاشیه این گزارش نوشته مختصری از محسن فاطمی در خصوص«الحیات» است. دکتر فاطمی درگوشه هایی از این نوشته فاخر اینگونه بیان می کند که :
«الحیات» در شب های تاریک قیرگون خستگی و استیصال برخاسته از حاکمیت هستی زمینی، فجر تابناک برخاسته از انتظار خورشید مغرب را در زاویه های متنوع حیات انسانی به تصویر می کشد.
«الحیات» حیات را با پیوندهای معنادار ژرف تر از ویکتورفرانکل و عمیق تر از معناگرایی به دست امده در کاروان تکاپوهای انسانی ترجمه می کند.
برای خواندن «الحیات» باید از پله های معرفت بالا رفت و در پشت بام باز مشرف به سعه ی صدر، ستارگان را با رایحه ی رحمت آفرین حسین (ع) نظاره کرد.