پژوهشگران مجموعه فرهنگی امام صادق (ع) میبد در شامگاه دوشنبه ۱۸تیرماه، برابر با ۲۵شوال، شام غریبان ششمین اختر تابناک امامت و ولایت، گرد هم آمدند و به پاس بزرگداشت مقام والا و ملکوتی آن امام همام ، به بازخوانی منتخبی از مقالات در باره‌ی سیره و سبک زندگی اجتماعی و فرهنگی و سیاسی امام صادق (ع ) پرداختند؛ هر کدام از پژوهشگران در زمان تعیین شده، اهم مطالب مقاله ی انتخابی خود را ارائه کرده و شرح و  توضیح گفتند‌؛ مقالاتی با عناوینی چون: شرح اوضاع سیاسی روزگار امام ، تلاشهای فرهنگی در راستای اهداف سیاسی امام در برابر فرقه های گوناگون زمانه و پاسخگویی به شبهات آنان به طرق مناظره ، نامه ها و …از جمله مباحث این نشست بود که فهرست عناوین مقالات به همراه چکیده ِآن به شرح ذیل است :

۱- امام صادق و اصلاحات فرهنگی(علی رفیعی)

ارائه؛ نجما کارگر

چکیده
پیشوایان معصوم دین ما در سمت جانشینی پیامبر (ص) مسولیت پاسداری از معارف عالی دین را بر عهده دارند و در پرتو برخورداری از دانش خدادادی و احاطه کامل به صلاح و فساد امور، نیاز های فکری و فرهنگی جامعه اسلامی را سامان می دهند. امامان ما هر کدام با شرایط سیاسی خاصی روبرو بودند و متناسب با همین شرایط اتخاذ موضع می کردند. به عنوان مثال امام حسن (ع) با معاویه بر سر میز مذاکره می نشیند و امام حسین (ع) با یزید قیام می کند و…
در میام امامان (ع) در بعد کار فرهنگی، زمینه و شرایط خاصی برای امام صادق ع فراهم شد. امام (ع) با توجه به چنین شرایط و دستیابی به این موقعیت ویژه، گام های اساسی و بلندی در جهت تبیین و اصلاح و ساماندهی و گسترش و فرهنگ شیعه ( که پس از رحلت پیامبر ص دستخوش تحریف شده بود) برداشت و آن را از بنیاد بازسازی کرد.
این حرکت چنان چشمگیر بود که مذهب شیعه ف به نام آن حضرت (ع) منتسب کرد و فقه جعفری نام نهاده شد؛ چرا که هیچ یک از امامان ما در اظهار و آشکار ساختن آنچه پیامبر (ص) نزد آن ها به امانت گذاشته بود، فرصت و موقعیت مناسب پیدا نکردند.

۲- دگر اندیشان :امام صادق و اندیشه های انحرافی (عمادالدین مروج)

ارائه؛ حمیده علمچی

چکیده :
یکی از اندیشه‌های انحرافی که در زمان امام صادق (ع) بسیار رواج یافت و طرفدارانی جنجال برانگیز و پرحاشیه داشت؛ اندیشه زنادقه بود. زنادقه (دهریون یا مادّیون) کسانى بودند که معارض با خدا و پیامبر (ص) بودند و قرآن و معاد را رد مى کردند. آنها قائل به هیچ دینى نبودند؛ بلکه دنیا را ازلى و ابدى مى دانستند و طبیعت و دهر را عامل خلقت مى پنداشتند. آنها تمام سعى و تلاش خود را بکار مى بردند تا مسلمانان را دچار شک و تردید در اصول و عقاید دین اسلام کنند و در صدد رواج فساد و بى دینى در امت اسلام بودند.
در کتاب الاحتجاج از شیخ طبرسى (ره) مواردى ذکر شده است که امام صادق (ع) مناظراتى طولانى با برخى از سران زنادقه مانند ابن ابى العوجا، ابوشاکر دیصانى ، زندیق مصرى و … داشتند و به سؤالات و شبهه هاى آنها پاسخ مى دادند و عقاید انحرافى آنها را رد مى کردند. همچنین ایشان با تربیت شاگردانى چون هشام بن الحکم با زنادقه مناظره مى کردند و آنان را شکست علمى مى دادند و اندیشه کج و سست آن ها را رسوا مى کردند که در اکثر موارد به هدایت شخص معاند ختم به خیر مى شد.

۳- تجلی قرآن در نامه های امام صادق، (احمد صادقی اردستانی)

ارائه؛ مهدیه برزگری

چکیده
بخش مهمی از تلاش های فرهنگی روزگار امامت ۳۴ ساله حضرت امام جعفر صادق (ع) _ به منظور ارشاد،هدایت گری ،تربیت و اصلاح امور اعتقادی _ بر اساس معارف ناب اهل بیت (ع)نامه ها و پاسخ به نامه ها ی افراد تشکیل می دهد. در این مقاله، ۴نمونه از نامه ها و پاسخ به نامه هایى که آن حضرت از آیات نورانى قرآن کریم استفاده نموده اند به مطالعه گذاشته شده است .

۴-روایت معجزه ای از امام صادق : کتاب منتهی الامال شیخ عباس قمی

ارائه؛ آقای جواد اسلامی

چکیده
گرد و غبار از خاک هایی که به سر می ریخت بر می خاست ،ژولیده و خاک آلود و بی رمق نشسته بود و می نالید .بچه های پیرزن به هر کسی که می گذشت متوسل می شدند و التماس کنان به پیراهن این یا ردای آن یا به افسار اسب دیگری می آویختند و کمک می خواستند و به آنها حیوان مرده شان را که میان راه افتاده بود نشان می دادند ،گاو مرده ای که بیشتر از مقداری استخوان که پوست سیاه تکیده ای روی آن کشیده باشند و به هیبت گاوی باشد نبود.عابران می گذشتند و این رخداد ها در دوران حکومت منصور عباسی اتفاق تازه ای به شمار نمی آمد و جزئی از صحنه هایی بود که در هر کوچه و بازاری می شد دید ،فقر ،بینوایی ،گرسنگی ،بی خانمانی و … .
بزرگان و ثروتمندان عباسی از جایی دورتر از کنار پیرزن و کودکان او عبور می کردند و بی توجه و اخم آلود می گذشتند و شاید آرزو می کردند که همان بهتر که این تیره روزان از بدبختی و گرسنگی بمیرند و با این منظره ها هر جا و هر روز عیش آنان را مکدر نکنند.
برای بسیاری از عابران هم وضعیت پیرزن و آنچه برای او روی داده بود از زندگی خودشان نکبت بار تر نبود و چیزی تکان دهنده و رقت انگیز در خود نداشت.
این وضعیت تا نزدیک ظهر ادامه داشت تا اینکه از میان جمعیت عبور کننده، امام جعفر بن محمد الصادق(ع) از راه رسید و پرسید :
_ چه شده است ای بنده ی خدا؟
پیرزن ،رنجور و ناامید و با صدایی که گویی از اعماق چاهی بر می خاست نالید:
– این ،گاو ما است و خداوند روزی من و فرزندان یتیمم را بوسیله آن می رساند ،با آن آبکشی می کردیم و زندگی مان اگرچه به سختی بود اما از همین راه می گذشت و اکنون مرده است و چاره مان ناچار شده و متحیّریم که چه کنیم.
امام (ع) پرسید :
– دوست می داری که خداوند ،این گاو را برای تو زنده گرداند؟:
پیرزن ،دستانش را بر سر گذاشت و گفت :
– قصد تمسخر ما را داری ای مرد ؟
امام صادق(ع) جواب داد که :
– چنین نیست و قصد تمسخر ندارم .
امام(ع) به گاو نزدیک شد ،زیر لب زمزمه ای کرد و پای خود را به گاو مرده زد .
گاو ،ناگاه تکانی به خود داد و سر بلند کرد و به پا خاست، سر حال و به گونه ای که گویی تیماری چند ماهه دیده و از چرایی چند روزه در مرغزاری برگشته باشد .
دهان پیرزن و چشمهایش از تعجب باز مانده بود و آنچه را می دید باور نمی کرد.
کودکان بینوا شادمان شدند و زمزمه ای از آنان که ایستاده و تماشا می کردند برخاست .
در این میان امام صادق(ع) راهش را در ازدحام جمعیت گرفته و رفته بود.
پیرزن که انگار روءیایی دل انگیز دیده بود مردم را خطاب قرار داد و گفت :
– او را دیدید! مشاهده کردید که چه کرد ؟!
بخدا قسم که او عیسی بن مریم بود.

۵-گذری بر اندیشه های اقتصادی امام صادق ( عبدالکریم پاک نیا )

ارائه؛ حمیده رحیمی

چکیده
یکی از بارزترین امتیازهای جوامع ایده آل، داشتن اقتصادی سالم، پویا و وجود مجریان فعال، متعهد و کاردان در عرصه های اقتصادی است.
امام صادق (ع)، کار در راه تأمین نیازهای ضروری زندگی را همسان با جهاد در راه خدا می دانستند و افراد سست عنصر و بیکار از منظر ایشان، مورد غضب الهی قرار می گیرند.
رعایت اصول کاربردی اقتصادی برای بهره گیری از رفاه ضروری است. امام صادق (ع) این اصول را چنین معرفی می نمایند:
الف- بهره گیری از تجربه : «مومن از یک سوراخ دو بار گزیده نمی شود.»
ب- استفاده از فرصت ها: «هر کس فرصتی را به دست آورد و با این حال منتظر فرصت بهتری باشد، روزگار آن فرصت به دست آمده را از دستش خواهد گرفت. زیرا عادت روزگار، سلب فرصت ها و رسم زمانه از بین بردن موقعیت هاست.
ج- تلاش و کوشش: امام صادق (ع) درباره عمر بن مسلم که از تجارت دست برداشته و به عبادت روی آورده بود، فرمودند: «وای بر او! آیا او نمی داند که هر کس به دنبال دنیا و کسب روزی حلال نرود، دعایش مستجاب نخواهد شد.»
د- اعتدال: رعایت اعتدال در زندگی موجب آسایش خواهد شد. امام هنگامی ه آیه «ولا تجعل یدک مغلوله الی عنقک» را تفسیر می گرد، انگشتان دست خود را کاملا بسته و دست خود را مشت نمود و فرمود: «یعنی چنین نکیند که نهایت بخل و خست است.» و در معنی آیه «ولا تبسطها کل البسط» دست خود را کاملا باز نمود و فرمود: «این چنین هم درست نیست. یعنی انسان هر چه دارد خرج کند و چیزی در کف دستش نماند.»
در ادامه مقاله، مشاغل برتر از منظر امام صادق (ع) باغداری و کشاورزی و تجارت و بازرگانی معرفی شده است. ایشان بارزترین مصادق انسان های متوکل را در تفسیر آیه «و علی الله فلیتوکل المتوکلین»، دهقانان و کشاورزان دانستند و نه تنها که مردم را به کاشت درخت و کشاورزی تشویق می کردند، بلکه خودشان نیز به این کار می پرداختند.
همچنین ایشان بر این باور بودند که تجارت علاوه بر اینکه بهره های سرشار اقتصادی دارد، موجب زیادی عقل و افزایش قدرت اندیشه و تفکر و تدبیر و تجربه نیز هست.
پس انداز برای آینده، یکی دیگر از آموزه های حیات بخش اقتصادی امام صادق (ع) است. یکی از یاران امام به نام مسمع می گوید: «روزی با مولایم مشورت کردم که زمینی را که دارم به قیمت خوبی بفروشم. فرمودند: آیا می دانی که هر کس ملک خود را بفروشد مال او از بین خواهد رفت. عرض کردم: فدایت شودم، آن را به قیمت خوبی می فروشم و زمین بزرگتری می خرم. فرمودند: پس اشکالی ندارد.»
عبدالله بن ابی یعفور می گوید: در محضر امام صادق (ع) بودم که مردی پرسید: «به خدا قسم، ما به دنبال دنیا می رویم و دوست داریم آن را به دست آوریم. امام فرمودند: تو می خواهی با دنیاطلبی و کسب درآمد چه کنی؟. گفت: می خواهم نیازهایم را برطرف کنم، به خانواده ام رسیدگی کنم، صدقه بدهم و حج و عمره انجام دهم. امام فرمودند: اینکه دنیاطلبی نیست. این به دنبال آخرت و ثوابهای الهی رفتن است.»

۶- مولفه های فرهنگی در سیره امام صادق ( گروه پژوهش ۱)

ارائه؛ مهدیه روحبخش

چکیده
از نظر امام صادق (ع) تعرض نظامى علیه حاکمیت، بدون فراهم آوردن مقدمات لازم- که مهمترین آن کار فرهنگى بود- جز شکست و نابودى نتیجه دیگر نداشت. ایشان بر اساس شرایطی که در روزگارشان پدید آمد، شیوه هدایت و پرورش خود را کتاب و بیان و قلم قرار داد و از آنجا که اوضاع زمان خویش را به درستی، درک و شیوه پرورشی خود را هم سو با روزگار خویش، تنظیم کرده بود، در کار خویش موفق شد و میراث بزرگی از دانش و اخلاق را برای بشریت به یادگار گذاشت.

در این مقاله برخی مؤلفه ها و عناصر شکل دهنده ی فعالیت های فرهنگی و علمی امام صادق (ع) از جمله تجلیل علم و عالمان دینی، تربیت شاگردان و تعلیم شیوه های آموزش، بنیانگذاری و تقویت اخلاق اجتماعی، هنر، بودجه گذاری فرهنگی و… مورد شرح و بررسی قرار گرفته است.

گستردگی دانشگاه امام صادق (ع) از نظر تعداد زیاد شاگردان و عدم انحصار آن به شیعیان و پراکندگی آن قابل توجه است و در آن دانشگاه بحث و درس از همه علوم اسلام مرسوم بود؛ مناظرات علمی در علوم مختلف که امام صادق(ع) و شاگردان ایشان برگزار می کردند و نوشته هایی که از شاگردان امام گزارش شده است همگی دلیل گستردگی ابعاد گوناگون و ژرفای عمیق علم امام است.

۷-برخی از اوصاف شیعیان در کلام امام صادق ، (جواد خرمی )

ارائه؛ سعیده کارگر، ابوالقاسم آقایی

چکیده (۱)
امام صادق (ع) با توجه به فرصت پیش آمده در دوران انقراض بنی امیه و آغاز حکومت عباسیان، بیشترین بهره برداری فکری و فرهنگی را نموده و در نشر علوم گوناگون بیشترین تلاش ممکن را انجام داد و شاگردان زیادی ( حدود چهار هزار نفر) تربیت نمود.
گذشت زمان و فاصله افتادن بین شیعیان و زمان حضور معصومان از یک سو، تهاجم فرهنگ های مختلف به جامعه تشیع از سوی دیگر، راه یافتن برخی بدعت ها از سوی دیگر باعث شد که در رفتار و فرهنگ شیعیان تغییرات و تحولاتی ایجاد شد. تا آنجا که عده ای صرف نام شیعه داشتن و اظهار محبت به اهل بیت را باعث نجات خود می دانستند هر چند گناهان زیادی مرتکب شده باشد.
شیعه حقیقی باید رنگ و بوی امامان خویش را بگیرد به گونه ای که هر کس آنها را مشاهده کرد بر امامان و مربیان آنها تحسین گوید.
امام در سخنانی موارد زیر را از مهمترین اوصاف شیعیان می داند:
– اطاعت و فرمانبرداری از خداوند
– تقوا و پاک بودن
– نیکو سخن گفتن با مردم و حفظ زبان و دوری از زشت گویی
– عفت دامن و شکم
– همرنگی با امامان
– همدردی با دیگران

چکیده(۲)
همیشه اینگونه بوده است که مدعیان شیعه بودن و ولایت مداری فراوان، ولی شیعه راستین و امامت پذیری واقعی اندک است. امام صادق( ع) فرمودند شیعه سه دسته است.
۱ _ گروهی به وسیله ما زینت می یابند ، ما را وسیله عزت و آبروی خویش قرار می دهند.
۲_ و گروهی به وسیله ما می خورند و ما را وسیله در آمد زندگی دنیایی خویش قرار می دهند
۳_ و گروهی به سوی ما هستند ، با امنیت ما آرامش می یابند و با ترس ما ترسانند.کسی سراغ آنها را نمی گیرد و اگر آشکا ر باشند به آنها اعتنا نمی شود . یعنی شهرت گریز و بی نام و نشان هستند ( آنها چراغهای هدایتند) دوست دار عمیق ( اهل بیت ) و از ماست .
امام صادق ( ع) فرمود:
ای گروه شیعه زینت ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما، با مردم سخن بگویید ، و زبانتان را حفظ کنید و آن را از زیاده روی و زشت گویی باز دارید.
امام صادق( ع) فرمود:
سلام مرا به کسی که پیرو ماست و به گفته های ما گوش می کند، ابلاغ کن و از طرف من بگو:
من شما را به تقوای الهی و پرهیز کاری در دینتان، و تلاش و کوشش در راه خدا، و رستگویی و امانت داری و سجده های طولانی و نیکو همسایه داری سفارش می کنم ، زیرا هر گاه کسی از شما در دینش ورع داشته باشد و راست بگوید و امانت را رد کند و اخلاقش را با مردم نیکو گرداند، مردم می گویند: این جعفری مذهب است و این مرا شاد می سازد و از بابت آن شادمان می شوم و می گویند این است روش ادب و تربیت امام صادق( ع) ولی اگر بر خلاف این باشد، گرفتاری آن به من می رسد و گفته می شود که این هم اثر تربیتی امام صادق.
الف تقوا و پاک بودن
امام صادق( ع) فرمودند:
سزاوارترین مردم به ورع و دوری از حرام آل محمد و شیعیان آنان هستند تا سایر مردم نیز به آنها تاسی نمایند. و در جای دیگر می فرمایند.
با رفتارتان دعوت کننده دیگران باشید تا آنان از شما پرهیز کاری و تلاش و نماز و نیکی ببینند، که این کار بیشتر دیگران را دعوت می کند. شیعه باید منشا خیرات و خوبیها باشد؛ به همین جهت امام صادق( ع) فرمودنند:
شیعه ما اهل هدایت و اهل تقوا و اهل نیکی و اهل ایمان و پیروزی و موفقیت اند.
ب حفظ نماز و اسرار و مواسات
امام صادق ( ع) فرمودند: شیعیان ما سه وقت امتحان کنید.
۱_ وقت نماز، که چگونه بر آن محافظت می کنند.
۲_ اسرار، آنها چگونه آن را از دشمنان ما حفظ می کنند.
۳_ اموالشان که چگونه با آن با برادر خویش همدردی می کنند.
ج عفت دامن و شکم
امام صادق( ع) فرمودند:
همانا شیعه علی کسی است که عفت شکم و دامن دارد، پس اگر چنین افرادی را دیدی آنها شیعیان ما هستند. امام فرمودند: بخدا سوگند شیعه علی نیست مگر کسی که عفت شکم دارد.
د همرنگی با امامان
امام صادق ( ع) فرم دند:
از شیعیان مان نیست کسی که به زبان اظهار کند و در رفتار مخالفت ما و رفتار ما باشد. شیعه کسی است که با زبان و قلبش موافق ما باشد و از آثار ما پیروی نماید و طبق رفتار ما رفتار کند. انها شیعیان ما هستند.
در جای دیگر امام فرمودند :
گروهی خیال می کنند که من امام آنها هستم ، به خدا قسم من امام آنها نیستم ، نفرین خدا بر آنها باد. هرگاه رازی را پنهان می کنم آنها آشکار می کنند. همانا من امام کسی هستم که از من پیروی کند.
ه همدردی با دیگران
امام صادق (ع) فرمودند:
به راستی شیعیان ما با ویژگیهای شناخته می شوند؛ بذ و بخشش به برادران خود، پنجاه رکعت نماز ( واجب و مستحب) در شبانه روز.