پدیدآورده(اصل مقاله): زمانی محجوب ، حبیب، فصلنامه مربیان (موضوع فلسفه و کلام)، سال ۱۳۸۸، شماره ۳۲.

اشاره:

در این مقاله سعی شده است تا با تحقیق کتابخانه ای و بررسی منابع و کتاب ها و با استناد به روش توصیفی ، تحلیلی به بررسی آرمان شهر مهدوی پرداخته شود .
در زمانه ای که تمام راههای بشرمدعی عقلانیت و بی نیازاز دین ،به بن بست رسیده و بحران های معرفتی ،اخلاقی ،روانی و مانند آن رو به افزایش است ، جا دارد آموزه های اعتقادی ، آرمانی و اصیل حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) که در منبع وحی ریشه دارد ، به بشر امروز که تشنه ی معارف الهی است ، به منزله ی نسخه ای شفا بخش عرضه گردد . در این مقاله مبحث بسیار مهم و اساسی « عدالت و پیشرفت » در آرمان شهر مهدوی مورد بررسی قرار می گیرد .

مقدمه

عدالت و پیشرفت از مفاهیمی است که بشر همواره با آن ارتباط و انس داشته است و آنچه این واژه را در نظر او زیبا و با شرافت جلوه می دهد ، آرزوی دیدن عدالت در تمام مناسبات زندگی است . بی گمان این موضوع به طور کامل تحقق نمی یابد مگر در آرمان شهر مهدوی ، که در این نوشتار ابتدا مختصری در خصوص مفهوم آرمان شهر و عدالت اشاره شده و سپس بحث را با بررسی عدالت و پیشرفت در جامعه برتر منجی موعود در چهار حوزه اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی پی خواهیم گرفت .

آرمان شهر

آرمان شهری که شیعه در فرهگ مهدوی ترسیم می نماید ، زمینی و واقعی است و در آن فرجام تاریخ بشری ، فرجامی خجسته و سعادت بخش است .(نور:۵۵) بر همین اساس جهانی که در اندیشه مهدوی ترسیم می گردد، آرمانی و کمال مطلوب بوده و مدینه فاضله ای است که در آن تمام فضایل و ارزش های والای بشری تحقق می یابد.

عدالت

عدالت از ریشه عدل ، در مقابل جور و ستم و به معنای دادگری است . نگاه دین مبین اسلام به عدالت با مکاتب بشری متفاوت است . اهمیت عدالت در اسلام از آنجا سرچشمه می گیرد که بنابر آموزه های اسلامی ، خداوند عادل است و همه افعال الهی عین دادگری و عدالت اند. عدل و عدالت در مذهب شیعه اهمیت ویژه ای دارد به طوری که از اصول دین و مذهب به شمار می آید . بنابر معتقدات اسلامی و شیعی ، عدالت راستین و جهانگیر در آرمان شهر مهدوی حاصل می آید . در خصوصیات حکومت امام زمان (عج)، هیچ ویژگی به اندازه «عدالت »و «قسط» روشنی ندارد . در روایات بر ویژگی عدالت گستری آن تاکید خاص شده و این نشان از برجستگی این مهم در دوران ظهور و آرمان شهر مهدوی است .

عدالت و پیشرفت اجتماعی

ایجاد عدالت اجتماعی و پیشرفت در این حوزه از شاخص ترین ویژگی های آرمان شهر مهدوی است ، چیزی که بشریت همواره در آرزوی آن و به دنبال تحقق آن بوده است . عدالت اجتماعی به معنای رعایت تناسب ، استحقاق ها و شایستگی ها در ساحت اجتماعی است و آن را عدالتی می دانند که همه افراد جامعه از آن برخوردار باشند . یکی از مهمترین وجوه تحقق عدالت اجتماعی، برقراری امنیت اجتماعی است که خود از شرایط رشد و تکامل فرد و جامعه می باشد. امنیت از نیازهای اولیه زندگی و یکی از مقوله هایی است که حاکمان و سیاستمداران پیوسته به آن توجه داشته اند ،اما در همه جوامع غیبت دین در عرصه های فردی و اجتماعی سبب عدم برخورداری مردم از مبنای اصلی امنیت (ایمان ، طمأنینه و آرامش روانی )گردیده و همین امر ناهنجاریهای فراوانی به ارمغان خواهد داشت.یکی از آرمان های دین سالاری مهدوی ، برقراری امنیت واقعی همه جانبه بر مبنای ایمان جامعه است به گونه ای که جان و مال و حیثیت افراد از تجاوز دیگران در امان باشد و یکی از نتایج دولت مهدوی ، برقراری صلح و دوستی در فراخنای هستی است . در آرمانشهر مهدوی علاوه بر ایجاد امنیت و زدودن کینه ورزی و اختلاف بین مردم ، به حفظ و تقویت نهاد خانواده و برقرای روابط بین اعضا تأکید ویژه می شود .از دیگر برکات دولت مهدوی برگرداندن حقوق به صاحبانش است که از مصادیق عدالت اجتماعی است همچنین قضاوت در جامعه موعود از هر گونه خطا و اشتباه و جانبداری پیراسته است .

عدالت و پیشرفت اقتصادی

از دیرباز ، یکی از آرمان های بشر تحقق عدالت اقتصادی و برخورداری همگان از موهبتهای مادی و بهبود کمّی و کیفی زندگی بوده است .برقراری عدالت اجتماعی به توسعه و بهبود در امور اقتصادی می انجامد .در حکومت عصر ظهور همه انسان ها به رفاه و آسایش مطلوب دست می یابند و در آرمان شهر مهدوی شاهد شکوفایی اقتصادی هستیم و شکاف طبقاتی فقیر و غنی از بین می رود و مردم آن قدر بی نیاز و غنی می گردند که دیگر خلأ مالی وجود ندارد که با زکات یا صدقات پر شود . نعمتها فراوان ، بارندگی زیاد ، رودخانه ها پر آب و زمین ها سرسبز و حاصلخیز می شود . در آرمان شهر مهدوی علاوه بر بی نیازی ظاهری ، افراد به بی نیازی روحی و باطنی دست پیدا می کنند و نعمت های دنیا نیز رنگ الهی و ارزشی به خود می گیرد .امام علی(ع) در این زمینه می فرماید: «زمین میوه های دل خود (معادن طلا و نقره)را بر او(حضرت حجت)بیرون می ریزد و کلیدهایش را به او می سپارد» و در جای دیگر می فرماید :« در دولت او آبها فراوان می شود و نهرها گسترش می یابد و زمین محصولات خود را چند برابر می کند ». آبادانی زمین یکی دیگر از اصلاحات امام زمان (عج) است. چنین زندگی متعالی و آرمانی و رفاه اقتصادی در دنیای سراسر ظلم طبقاتی برای ما بسان وهم و تخیل است که اگر وعده های صریح کتاب و سنت نبود ،نمی توانستیم به آن ایمان و باورداشته باشیم.

عدالت و پیشرفت سیاسی

در آرمان شهر مهدوی ،نوع حکومت و قوانین آن هیچ شباهتی با حکومت های موجود در عالم ندارد .مبانی حکومتی حضرت مهدی ،همان مبانی حکومتی امیرالمومنین (ع) در کوفه و پیامبر (ص)در مدینه و دیگر پیامبران الهی است. نوع حکومت مهدوی بر مبنای ایمان به خدا و توحید خالص و هدفش متحد کردن جماعت ها و ملت ها و برداشتن دیوار امتیازات و در نهایت برقرار کردن توحید کلمه است و حاکم آن احیا کننده شریعت نبوی و مجری قوانین اسلامی و الهی به شمار می آید.این همان حکومت واحد جهانی با یک حاکم ، یک نوع حکومت و یک شیوه و روش عادلانه است. در اینجا به برخی از ویژگی های سیاسی و دینی حکومت امام مهدی(عج) اشاره می کنیم:
۱-تشکیل حکومت داد پیشه جهانی: از شاخص ترین ویژگی های آرمان شهر مهدوی تشکیل حکومت فراگیر جهانی و اداره همه اجتماعات از یک نقطه و با یک سیاست و برنامه است. بخش بزرگ تضادها، ستیزها و استکبارها از حکومتهای جور و درون کاخ های ستم سرچشمه می گیرد . از همین رهگذر ،صاحبان سیاسی و اجتماعی، درمان دردهای بشری و برطرف شدن تضادها ، استثمارها ، استبدادها و استعمارها و فاصله های ناهنجار کشورها و انسان ها را در برقراری نظام سیاسی یگانه جهانی دانسته اند ،حکومت یگانه ای که از هر گونه جانبداری نژادی ، طبقاتی ، سمتی ، زبانی و دیگر آسیب هایی از این دست ، پیراسته بوده و بر پایه ی عدل و برابری بنا شود . این کار سترگ در مدینه فاضله مهدوی تحقق می پذیرد. در چنین جامعه ای با تکامل عقول مردم ، کنشهای سیاسی و اجتماعی تبدیل به همکاری و تبادل عقلانیت می شود .
۲-حاکمیت کارگزاران سالم: در آرمانشهر مهدوی ، حضرت مهدی (عج)مظهر انسان کامل بر رأس حکومت خواهد بود و در نظام حکومتی ایشان ، حاکمیت متعلق به صالحان است همچنان که در قرآن آیات (نور:۵۵) و (انبیا:۱۰۵) نیز آمده است .از این آیات بر می آید که دولت جهانی و فراگیر مهدوی ، دولت شایستگان و امور آن در دست صالحان و نیکان است .
۳–مقابله با مستکبران: سیاست حکومتی حضرت در مقابل مستکبران برخوردی قاطعانه و صریح و بنا به قول امام صادق (ع)قهر و غلبه است . ایشان تمامی مستکبران را از اریکه قدرت به زیر خواهد کشید و به جای آن مستضعفان را روی زمین حاکم می کند تا وعده الهی تحقق یابد (قصص:۵)

۴-دین و آیین واحد جهانی: بر طبق آموزه های وحیانی در حکومت جهانی حضرت مهدی(عج)اسلام تنها دین حاکم بر جهان خواهد بود(نور:۵۵) در آن زمان نه تنها دین از سیاست جدا نیست بلکه در خدمت دین و اهداف متعالی آن خواهد بود .بر اساس روایات، حضرت همه مردم اعم از موحدان و غیر موحدان و پیروان ادیان دیگر را به اسلام و تعالیم نجات بخش آن فرا می خواند ولی این به معنای اجبار عقیدتی نیست . محور کار حضرت هدایت بشریت است . ایشان از همان ابتدا زبور ، انجیل ، تورات و … بدون تحریف عیان کرده و بر اساس این نسخ اصلی با اهل کتاب محاجّه و گفتگو می کند تا ایشان را به دین اسلام هدایت کند .حکومت مهدوی ، حکومتی مبنی بر آموزه های دینی و احکام الهی و تعالیم اسلامی خواهد بود.
۵–مشارکت سیاسی مردم: در آرمان شهر مهدوی ، زمینه مشارکت واقعی شهروندان در تمام امور حکومت پدیدار می شود . در گام اول هر فردی بر مبنای مکانیزم «معرفت امام عصر» رهبر سیاسی جامعه را شناسایی کرده و ضمن بیعت با ایشان در تشکیل نظام سیاسی سهیم می گردد . در مرحله بعدی نیز مکانیزم نظارتی «امر به معروف و نهی از منکر» که در آرمان شهر به واسطه تربیت اجتماعی مبتنی بر آموزه های اسلامی تثبیت گردیده ، عامل مهمی در مشارکت افراد به صورت موثر می باشد .

عدالت و پیشرفت فرهنگی

توجه به امور فرهنگی ، علمی و اخلاقی ، شاخصه دیگر جامعه برتر منجی موعود و در شمار مهمترین اصول و استراتژی دولت ایشان است .از ابعاد عدالت مهدوی ، فراهم شدن امکان رشد و اعتلای فرهنگی و آموزشی برای آحاد جامعه است . چون هدف از آفرینش انسان ، رشد موزون و همه جانبه عقلانیت و معرفت اوست ، از این رو در جامعه مهدوی انسان به کمال نهایی می رسد و امام از حقایق گسترده هستی پرده بر می دارد و مردم را به دانش های ژرف و یقینی و شناخت های ناب و همه بُعدی هدایت می کند . در روایتی از امام محمد باقر(ع)در مورد رشد بندگان خدا آمده است : «آن گاه که قائم ما قیام کند، دست خود بر سرهای بندگان قرار می دهد و بدین وسیله عقول بندگان را جمع می کند و خردهای آنها را به کمال می رساند» .
تکامل عقلانی در عصر درخشان مهدوی به مردان اختصاص ندارد بلکه زنان نیز در آن دوران سعادت بار ،به پایگاه ارجمند علمی میرسند بدان حد که می توانند در خانه های خود با قانون قرآن و آئین اسلام به قضاوت بنشینند. یکی از برنامه های اصلی حکومت حضرت مهدی(عج) «تعمیق فرهنگ دینی » است که در رأس برنامه فرهنگی دولت ایشان قرار دارد . از دیگر کارکردهای اساسی فرهنگی ، زدودن ناخالصی ها و خرافات از دین اسلام و معرفی چهره حقیقی اسلام است به گونه ای که مردم گمان می کنند حضرت دین جدیدی آورده است، در حالیکه دین جدیدی نیست بلکه ایشان احکامی می آورد که موضوع آن ها در عصر پیامبر و ائمه وجود نداشته ، یا اعمالی که به مرور زمان با اعمال نظرهای شخصی تغییر کرده است که با ظهور ایشان موانع دستیابی به احکام واقعی برداشته می شود همچنین به مساجد در آرمان شهر به عنوان اصلی ترین و سالم ترین پایگاههای فرهنگ سازی عنایت و توجه خاص می شود .

نتیجه:

آیات و روایات متعددی از قرآن و ائمه معصومین (ع)دلالت بر جهانی بودن حکومت مهدوی دارد و جهان با همه ی وسعتش در دایره ی حاکمیت مرکزی عدل مهدی موعود قرار خواهد گرفت و حکومت اسلامی در منطقه ای خاص محدود نخواهد بود. در آرمان شهر مهدوی در همه حوزه های اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی و …شاهد اجرای عدالت هستیم ، عدالت و پیشرفت در جامعه موعود عدالتی است فراگیر که نه تنها در جوامع انسانی جاری می شود، بلکه گستره ی آن تمامی موجودات جهان از جمله گیاهان و حیوانات را نیز در بر می گیرد . جامعه مهدوی را می توان تجلی حیات بهشتی در زمین دانست .در واقع حیات بهشتی که جایگاه اوج قرب و چشیدن رضوان الهی است ، نمونه ای از خود را در آرمان شهر مهدوی به بشر می نمایاند.