عنوان اصلی و منبع مقاله: نویسندگان: محبوبه عابدی(دانشجوی دکتری)، علی رضا مختاری(استادیار)، عباس احمدی سعدی(استادیار)، عنوان؛ «باورهای کلامی مهدویت در روایات صادقین و نقش آن ها در سبک زندگی اسلامی»، منبع؛ فصلنامه علمی-پژوهشی سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، دوره ۸، شماره ۱، بهار ۱۴۰۳، ص. ۹۱-۱۰۳

مقدمه:

باور در لغت به معنای قبول و اعتقاد داشتن و مهدی به معنای هدایت شده و ارشاد گردیده است. علم کلام شاخه ای از علوم اسلامی است که وظیفه آن توضیح آموزه های دین از طریق عقل و نقل است. بنابر این، پیرامون رؤوس عقیدۀ مهدوی توضیحاتی برگرفته از روایات اهل بیت(ع) در این مقاله ارائه خواهد شد که در تبیین عقائد و دفع برخی شبهات، سودمند است.

مقصود از عنوان «صادقین» دو پیشوای پنجم و ششم از امامان شیعه دوازده امامی است که احیای مذهب حق را در سدۀ اول اسلامی عهدار بودند و تشیع بر پایۀ تعالیم آنان شکل انسجامی خود را در تاریخ اسلام بازیابی کرد. اگر باورهای کلامی مهدویت را که از دو امام شیعه، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) صادر شده است به درستی مورد تحلیل قرار بگیرد، شاخصی فراهم می‌آورد که می تواند تأثیر آن باورها را در سبک زندگی اسلامی جامعه، نشان دهد. 

 دین به عنوان نظامی از باورها، ارزش ها و رفتارها می تواند آدمی را برای دست یابی به سبک زندگی الهی یاری رساند. سبک زندگی، به مجموعه ای از الگوهای رفتاری نسبتاً پایدار، اطلاق می گردد که از بینش ها و ارزش های آدمیان متأثر بوده است و به صورت عینی در رفتار، متجلی می شود. اعتقاد به مهدویت، سبب شکل گیری سبکی خاص در زندگی می شود که از مظاهر بارز آن، عدالتگرایی، جهانی اندیشی، و پایبندی به آیین اهل انتظار را می توان نام برد.

باور مهدویت در تشیع، بر بستر اعتقاد به امامت شکل می گیرد و بخش پایان بخش آن می باشد. منصب امامت مانند رسالت، یک میثاق الهی است. امام را پیامبر یا امام پیشین، به فرمان خداوند، برای مسلمانان تعیین می کند. امام باقر (ع) تصدیق پروردگار و ایمان به پیامبر و ائمه (ع) را شناخت خداوند تعریف می کند و می فرماید: «اگر فردی بدون شناخت امام معصوم بمیرد مثل این است که در زمان جاهلیت با گمراهی مرده است.»

بخشی از باورهای برجستۀ مهذویت مورد نظر بر پایۀ احادیث امام باقر و صادق علیهماالسلام در اینجا ذکر می شود که توجه به آنها در سبک زندگی منتظران، علاوه بر  تاثیر رفتاری دارد. 

تولد پنهانی و فرزند امام حسن عسکری (ع)

امام صادق (ع) می فرمایند: چون در سلسله امامان سه نام محمد، علی و حسن پشت سر هم آمد، چهارمی قائم موعود است. با توجه به روایات فراوان پیامبر (ص) و ائمه (ع)، فرزندی از امام حسن عسکری به دنیا خواهد آمد که جانشین او، عدالت گستر و ظلم ستیز خواهد بود. در زمان امام حسن عسکری (ع) خلفای بنی عباس جاسوسانی برای مراقبت از منزل و همسر امام گذاشته بودند؛ ولی با وجود همه سخت گیری ها این کودک سالم متولد گردید و دشمن به اهداف خود نرسید.

امامت از کودکی و اختفای نام و جای

امام مهدی (عج) در سن کودکی به مقام امامت رسید. امام باقر (ع) می فرماید: صاحب الامر امامی است که سنش موقع نیل به منصب امامت از همه ما کم تر و نامش مخفی تر است.

فاطمی بودن و از نسل امام حسین (ع) بودن

امام صادق (ع) می فرماید: در هنگام آبستن بودن فاطمه (ع) پیامبر مژده پسری به نام حسین را به ایشان داد و فرمود: امتم او را بکشند و سپس خداوند امانت را در نسل حسین قرار می دهد. فاطمه (ع) فرمودند: راضی شدم.

غیبت طولانی آن حضرت

در روایات صادقین سبب طولانی شدن غیبت عوامل زیر ذکر شده است. ۱-احساس خوف از طرف حکومت نسبت به جان حضرت. ۲- خداوند رازهایی را در غیبت قرار داده است. ۳- امام زمان (ع) بیعت هیچ ظالمی را نپذیرد. ۴- اجرای سنن انبیای الهی درباره حضرت مهدی (ع). ۵-خداوند نمی خواهد امام در میان قوم ظالم باشد. ۶- خالی شدن صلب های ملحدان از مومنان: برخی مفسران معتقدند که افرادی مومن در صلب کافران وجود دارد که بعدا متولد خواهند شد و خداوند این کافران را عذاب نمی کند. ۷-شکوفایی و تکمیل عقلانیت مردم ۸- نبودن یاران باوفا برای امام زمان (عج) ۹- طبق نظر خود ایشان در حالی ظهور خواهند کرد که بیعت هیچ ظالمی را بر گردن ندارند. در حالی که پدران ایشان به ناچار با ظالمان بیعت می کردند. ۱۰- طبق روایتی از خود ایشان بعضی رفتارهای ناشایست شیعیان، یکی از علت های طولانی شدن غیبت است. ۱۱- به دلیل خشم خدا تا مردم ادب شوند.

فواید وجود امام در ایام غیبت

خداوند رحمان و رحیم است و این رحمانیت شامل همه بندگان حتی کفار و رحیمیت وی بندگان مخلص را فرا می گیرد. امام نیز در مرتبه ای پایین تر، از بخشش و مهربانی برخوردار است. بدان گونه که با دستی، موهبت ها و نعمت ها را از خدا گرفته و با دستی دیگربه بندگان او می رساند. وجود امام سبب پایداری جهان خلقت، عدم آشفتگی آن و آرامش برای ساکنان زمین می گردد.

ضرورت و فضیلت انتظار فرج

روایات متعددی از صادقین در فضیلت انتظار بیان شده است: اگر شخص منتظری بمیرد، مثل کسی است که در لشکر پیامبر شهید شده است.

اگر عشق و توجه به امام زمان (ع) از ژرفای دل شیفتگان برخیزد آثار عملی گسترده ای را به ارمغان خواهد آورد. انتظار فرج امید به سپری شدن شرایط فعلی و میل به آمدن شرایط بهتر است. حداقل انتظار این است که خودمان غرق در آلودگی ها و تفکرات انحرافی زمانه نگردیم و با پرداختن به خودسازی و اصلاح خانواده، قدمی در جهت آماده سازی خود و جامعه مهدوی برداریم. امام علی (ع) در نهج البلاغه، تاکید بر خویشتن داری، زهد، تقوا و پرهیز از گناه دارد. ایشان می فرمایند: هیچ کرامتی هم ارج تقوا، هیچ پرهیزگاری هم سنگ درنگ در شبهه، هیچ زهدی هم قدر نا وابستگی به حرام نیست.

دسته ای از روایات صادقین شخص منتظر را بیان می کند: استقامت، بردباری، شکیبایی در نائل شدن به حاجات دنیوی و اخروی، صبور بودن، سوال نپرسیدن که گاهی اطلاع داشتن از وقایع به زیانشان بوده است و رازداری می باشد.

دوستی با امام زمان (ع)، معرفت داشتن نسبت به امام، دعا کردن برا ظهورشان، صدقه دادن و انجام اعمال نیک به نیت ایشان، پارسایی و حسن خلق است. در برخی احادیث صادقین علت طولانی شدن غیبت را امتحان منتظران و خارج کردن منافقان از گروه مخلصان ذکر کرده اند. از زمان ظهور حضرت، خودشان، ائمه و هیچ انسانی آگاه نیست. امام صادق می فرمایند: شیعیان ما از ما، صابرتر هستند. زیرا ما برای آن چه می دانیم صبر می کنیم، ولی آنان بر آن چه نمی دانند صبر می کنند.

ظهور حتمی امام دوازدهم (ع)

امام باقر (ع) از پیامبر (ص) روایت می کند: که حتی اگر از عمر دنیا یک روز باقی باشد آن روز آن قدر طولانی می گردد تا مهدی (ع) ظهور نماید. در این روایت، تأکید به کار رفته و این دلیل بر حتمی بودن ظهوراست. امام صادق(ع) از پدرانشان از پیامبر(ص) نقل می کند که هرکس مهدی(ع) از فرزندان پیامبر (ص) را باور نداشته باشد در واقع ایشان را باور نکرده است. امام صادق (ع) تأکید داشتند که ما دوازده امام هستیم که شش نفر از آن ها گذشته است و شش نفر دیگر باقی است. 

نزول مسیح (ع) و اقتدا به مهدی (عج)

در روایتی از امام صادق (ع) از ظهور مسیح به همراه حضرت مهدی (ع) و اقتدا به ایشان در نماز اطلاع می دهد. در آن روز مردم سراسر دنیا خدای یگانه را پرستش خواهند کرد. از روایات نتیجه می گیریم چون عیسی (ع) به قائم (ع) اقتدا می کند، پس مسیحیان نیز پیرو امام می گردند.

حکومت عادل در عصر ظهور

تاریخ نشان می دهد که تحمل ظلم، استبداد و بی عدالتی بسیار سخت تر از فقر و بیماری است. تکرار زیاد جمله «یملا الارض عدلا و قسطا…» در روایات صادقین از ظلم ستیزی و گسترش حکومت سراسر عدل قائم (ع) در همه دنیا حکایت دارد. طبق روایت امام صادق (ع) با ظهور قائم (ع) شعاع دین چنان بالا می گیرد که در روی زمین شرک و بی دینی نمی ماند. حضرت صاحب الامر بعد از ظهور یک حکومت واحد جهانی را تشکیل خواهد داد و با قاطعیت با دشمنان خود می جنگد، امام (ع) ابتدا به روش منطقی با مردم گفتگو می کند، سپس در برخورد با سرکشان با خشونت رفتار خواهد کرد؛ همان گونه که پیامبر در مقابل طاغوت ها مبارزه نمود. آن گاه انسان ها در سراسر گیتی ایمان می آورند. مهدی (عج) اموال بیت المال را میان مردم چنان به تساوی قسمت می کند که دیگر نیازمندی پیدا نمی شود که به او زکات دهد. یکی از مهم ترین اهداف پیامبر (ص) در جریان بعثت، مبارزه با جاهلیت بود. امام صادق (ع) فرمود: قائم (ع) مجدداً مردم را به اسلام دعوت می کند. امروز، بشر متمدن با سلاح علم، غرق در جاهلیتی نوین است که رفتارهایی مانند هم جنس گرایی و برهنگی از آن جمله است. امام باقر (ع) می فرمایند: همان طور که رسول خدا با جاهلیت و خرافه گرایی مبارزه نمود، قائم (ع) نیز به همان روش جاهلیت نوین را از بین می برد.