چکیده

مدیریت زمان، کنترل آگاهانه بر روی فعالیت‌های زندگی به منظور افزایش کارایی و اثربخشی است. فرهنگ اسلامی توجه ویژه‌ای به زمان و مدیریت فرصت‌ها دارد که در آیات قرآن و سنت و کلام پیامبر(ص) و ائمه(ع) قابل مشاهده است. امام رضا (ع) نیز به دلیل اهمیت ویژه‌‌ای که فرصت‌های عمر، برای خلق ارزش های زندگی دارند، در حدیثی به غایت عالمانه و مطابق با نیازمندی‌های زندگی انسانی، اوقات شبانه‌روز انسان را در چهار چرخۀ: عبادی، معاشی، معاشرتی، تفریحی تعریف می کند. در این مقاله سعی می شود بر اساس کلام امام رضا (ع) بر استفاده صحیح از اوقات و زوایای زندگی، به دور از افراط و تفریط، که آلودگی روزمره بشر امروزی است، دعوت به تنظیم درست و بجای فرصت ها را به عنوان راهکاری برای رهایی انسان‌ از سردرگمی، بی‌معنایی و پوچی در زندگی، تبیین کند.

کلید واژگان: فرصت عمر، معنای زندگی، پوچ‌زدایی، امام رضا‌(ع)

مقدمه

گسترش فراگیر حس پوچی و بی معنایی در زندگی مدرن، حتی در طیف نخبگان علمی فرهنگی، باعث ضرورت توجه به این مسئله در روانشناسی اجتماعی معاصر شده است. در این میان، به صورت تحربی، دیده می شود که معنای زندگی و مدیریت زمان، با مسئله پوچی ارتباط مستقیم دارد. به گونه‌ای که هرچه انسان در زندگی بی هدف و بی برنامه تر باشد، بیشتر به پوچی گرایش پیدا می کند و زندگی برایش بی معنی‌تر می شود.

 پروفسور یونگ که از اساتید بزرگ روان کاوی غرب می باشد می گوید: “دو سوم بیمارانی که از سراسر جهان به من مراجعه می کنند افراد تحصیل کرده و موفقی هستند که دردی بزرگ یعنی پوچی، بی معنا بودن زندگی آن ها را رنج می دهد. مطلب آن است که بر اثر تکنولوژی و جمود تعالیم و کوته نظری و تعصب، بشر قرن بیستم لا مذهب است و سرگشته در جستجوی روح خود می باشد و تا مذهبی نیابد اسایش ندارد…». (ناصر مکارم شیرازی و همکاران؛ پیام قرآن؛ ج ‏۵، ص ۳۲۹)

در وصف زندگیِ پوچ

احساس پوچی، یکی از احساسات انسانی است که به طور عمومی، به معنای از احساس تهی بودن، عدم ارتباط با دیگران و داشتن احساس کسالت و بی ارزشی می باشد. فعالیت های تکراری و روزمره و انجام کارهای روتین، نتیجه ای جز خستگی مفرط و بی انگیزگی به همراه ندارد. انسانی که با این شرایط انس بگیرد و در معرض آسیب های روانی بسیاری قرار خواهد گرفت یکی از این آسیب ها بروز احساس پوچی و بی ارزشی نسبت به زندگی می باشد. این افراد به تدریج تمایل و انگیزه خود را را برای ادامه زندگی از دست می دهند و در اکثر مواقع فرد رو به تنهایی و انزوا می رود و دچار افسردگی می شود و به مرور زمان احساس می کند زندگی شان، بی هدف و بی ارزش است و به مرور زمان، حس ناکامی و ناتوانی را در به دست آوردن خواسته ها و هدف های خود تجربه می کنند. احساس پوچی در نوع حاد آن منجر به افسردگی شدید و بروز رفتار خودکشی می شود.افراد با سنین مختلف ممکن است این احساس را در اشکال متفاوتی تجربه کنند.

بانویی در شرح زندگی همسرش که از نخبگان علمی نیز بوده است می نویسد: «همین نتوانستن و سر در نیاوردن، دکتر را به تب و تاب می انداخت. بازتاب این ناتوانی در برابر «معمّای وجود» به پرخاش ها، تنگ خلقی ها و خروشیدن ها بدل می شد. روزهای آخر عمر به همین خاطر انزوا گزید و از همه برید».(اسلام شناسی و پاسخ به شبهات، رضوانی، علی اصغر، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۶، چاپ سوم، ص ۷۵)

 به دیگر سخن، انسان معاصر به دنبال پناهگاهی امن است که در سایه آن آرامش پیدا کند، در حالی که گاهی نمی داند که دین و مذهب پناهگاهی امن برای فرار از پوچ گرایی و نامفهوم بودن زندگی است. یکی از فیلسوفان روانشناس در توصیف لحظاتی که آدم در آستانۀ مرگ قرار دارد، می نویسد: اینجاست که مذهب به کمک ما می آید و سرنوشت ما را در دست می گیرد. در مذهب  حالت و مقامی روحانی است که در جای دیگر نمی توان آن را یافت…اینجاست که آنچه از آن وحشت داشته ایم ما را پناهگاه می شود.( جیمز، ویلیام، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی، ص ۲۵)

گاهی اوقات کم‌حوصلگی و خسته شدن از گذر عمر در وجود بعضی از افراد موج می‌زند و این رخوت و سستی به دلیل هدفمند نبودن مدیریت زمان و بی‌اعتبار خواندن عمر می‌تواند بر تلف شدن وقت انسان‌ها دچار گردد و بالطبع احساس پوچی و دل‌مردگی پدید آید بنابراین اساس یکی از دلایل ابتلای انسان به این احساس، بی‌برنامگی و عدم مدیریت فرصت‌ها و ساعات عمر می‌باشد. داشتن برنامه، هدفمندی و زمان‌بندی در کارها به زندگی معنای جدیدی می‌دهد. 

امام علی(ع) در این رابطه می فرمایند: «مومن وقت خویش را سه بخش می کند: بخشی که با پروردگار خویش مناجات و او را عبادت کند. و بخشی که به دنبال تامین معاش خویش رود. و بخشی که به خلوت و استراحت پردازد تا از آنچه حلال و زیبنده است لذت ببرد».( حکیمی، محمدرضا، الحیات، جلد۵، ص ۴۵۷) امام صادق(ع) نیز می فرمایند: هرگاه خداوند خیر مردمی را بخواهد، برنامه ریزی درست را  در زندگی، مورد توجه خاص آنان قرار می دهد.(حکیمی، محمدرضا، الحیات، جلد ۹، ص ۳۵۷) همچنین در این باره امام باقر (ع) می فرمایند: کمال نهایی انسان در سه چیز است: درست آموختن دین، صبر داشتن در پیشامدهای سخت، برنامه ریزی در زندگی فردی و اجتماعی(الحیات، جلد ۹، ص ۱۶۸)

بنابر این، سعی شده تا ضمن اثبات وجود رابطه میان عدم مدیریت زمان با مسئله پوچی در زندگی انسان‌ها، بر اساس احادیث پیرامونی این مبحث و حدیث روایت شده از امام رضا (ع)،  مشخصه‌های مدیریت صحیح زمان و فرصت عمر را فراروی خوانندگان این نوشتار عرضه بدارد. در این راستا دانسته می شود که هرچه انسان در زندگی بی‌هدف و بی‌برنامه‌تر باشد و نتواند فرصت‌های عمر خود را مدیریت کند، پوچی و بی‌معنایی زندگی خود را بیشتر احساس می‌کند. «فضل بن شاذان نیشابوری، که یکی از یاران نزدیک امام رضا(ع) می باشد از امام چنین نقل می کند: از علی بن موسی الرضا(ع) در مورد ضرورت مدیریت، شنیدم که می فرمود: در مطالعه احوال بشر، هیچ گروه و ملتی را نمی یابیم که در زندگی موفق و پایدار باشد مگر به وجود سرپرستی، که امور مادی و معنوی آنان را مدیریت نماید».(آقایی، ابوالقاسم، برگرفته از مقاله مدیریت زمان در بیان روایتی از امام رضا(ع))

مدیریت زمان یعنی انجام کارها به صورت مؤثر و در زمان مناسب، که مهم‌ترین و اساسی‌ترین عامل آن، هدف و نظم است. گاهی زمان‌بندی نادرست، باعث خستگی و کسالت در انجام آن کار می‌شود. اما با مدیریت و کنترل زمان، در راستای هدف، احساس بیهودگی و ناامیدی به انسان رخ نمی دهد. یکی از نویسندگان معاصر در کتابی با موضوع مدیریت زمان، بر روی میزان زمانی که هر فرد در اختیار دارد دست گذاشته و مفهوم هدر‌رفت زمان و استفاده بهینه از وقت را به چالش کشیده است. او معتقد است انسان‌ها از زمان در اختیار خود به‌هیچ‌عنوان استفاده درستی نمی‌کنند. لذا با ارائه و تعریف مرحله های متعددی برای استفاده بهینه و مدیریت زمان، به خوانندگان کمک می‌کند تا به دور از فشارهای بیرونی و استرس‌های معمول کار و زندگی به‌تدریج زمان‌های ازدست‌رفته و مرده خود را زنده کرده و با بهره‌گیری از این زمان‌ها در راستای اهداف شخصی و شغلی خود به موفقیت‌های بیشتری دست یابند. درواقع تاکید نویسنده بر کیفیت استفاده از زمان است. (منچینی، مارک، مدیریت زمان، مترجمان:موسی زمان‌زاده‌دربان و مریم زیباکلام، انتشارات نوژین،  سال ۱۳۹۶) تألیف اینگونه  کتاب ها در مورد مدیریت زمان با این هدف صورت می گیرد تا علاوه بر کمک به اشخاص، از شغل و حرفه و زندگی شخصی، بهره بیشتری برده و راضی‌تر از گذشته باشند، بی‌آنکه از استراحت و تفریح خویش بزنند و یا فشار کاری خود را افزایش دهند. 

روی همین مبانی، اسلام برای ابعاد زندگی بشر، برنامه دارد تا بتواند انسان را به کمال و سعادت برساند. البته که این برنامه ها تنها در رابطه با امور معنوی نمی‌باشد و دین اسلام در هیچ زمینه‌ای افراط یا تفریط نکرده و به امور مادی و رفاه زندگی بشر نیز توجه درخور و شایسته ای داراست. امامان معصومین نیز، در ارتباط با بهره‌گیری از فرصت‌ها و اهمیت آن آموزه های روشنگری دارند. پس با وجود رهنمودهای ایشان برای بهبود زندگی انسان، به دور از باور است که جامعۀ دینداران و به ویژه جوانان -که روح متلاطم‌تری دارند- دچار سردرگمی، افسردگی، آشفتگی‌های روحی و به عبارتی پوچی روانی بشوند. 

احساس پوچی، اختصاص به افراد مبتلا به اختلال شخصیت ندارد، بلکه اشخاصی که دارای سلامت روانی هستند نیز ممکن است با آن مواجه شوند. یک گزارش خبری برای مخاطبان جوان خود، به توصیف پوچی پرداخته، می نویسد: «احتمالا در مقطعی از زندگی احساس پوچی به شما  دست  داده است. در برخی موارد این حس کوتاه مدت است و در برخی موارد نیز زمان بیشتری با این حس درگیر می شوید طبق تعریف ارائه شده، حس پوچی، حس بی معنی بودن زندگی است و این که هر کاری انجام می دهید، بی معنی است. فقط سعی می کنید زمان را سپری کنید تا به مرگ برسید. نوعی خلا  است که هرگز از بین نمی رود یا مانند سرابی است که هرچه سعی می کنید به جایی برسید، فایده ندارد.»(خبرگذاری دانشجویان ایران – ایسنا)

یکی از نویسندگان در همین باره می نویسد: از دلایل اصلی احساس پوچی و افسردگی در انسان، نداشتن هدف در زندگی می باشد که رابطه تنگاتنگی با این احساس دارد. به عبارتی دیگر، هرچه انسان، بی هدف و بی برنامه تر، احتمال بروز احساس پوچی، در وی بیشتر خواهد بود برای رهایی از چنین حسی، باید زندگی هدفمندی را داشته باشیم. در اینجا باید به ذکر این نکته پرداخت ، همچنان که بی هدف بودن، زمینه پیدایش پوچی در انسان می باشد. هدف متزاید، نیز ممکن است در ایجاد زمینه پوچی، موثر باشد. به نظر موریتس شلیک، ورود هدف یابی، به زندگی و درگیر شدن در شبکه اهداف…..سقوط حقیقی انسان است. (هنفلینگ، اسوالد، در جست و جوی معنا، ترجمه امیر حسین خداپرست، غزاله حجتی،ص ۵۵)

واقعیت این است که ما غالبا از نگرش انتقادی به خود و از جمله به وضعیت عمر خود، پرهیز داریم و بلکه شاید با این نگرش تا حد بالایی بیگانه ایم. این نگرش انتقادی به عمر را ما انسان ها بیش از هرچیز به مردان معنوی و تفکرات دینی در جامعه بشری مدیون هستیم. یک نگاه به ادیان زندۀ جهان کافی است تا به ما بفهماند که هیچ کسی به پایۀ مردان دین  و مردان خدا در ترویج نگرش انتقادی به عمر نقش سازنده ای نداشته اند. در این میانه خوش بختانه قرآن و اسلام جایگاهی بسیار قوی تر و جهت بخش تر دارد. در پاره ای از آیات قرآن به روشنی انسان ها به نگرش انتقادی به مسئله عمر نقش و کارکرد آن فرا خوانده شده اند. (انصاری، حسین، نگاهی انتقادی به فرصت عمر، مهر ۱۳۹۱، سایت نگاه تازه)

به یقین جامعه نقش به سزایی در ایجاد آرامش، امنیت، فضای سالم روانی و کاهش تنش و اضطراب در درون خانواده ها دارد. ارتباط مستقیمی بین جامعه آرام، فعال و با نشاط که که در تولید کارهای مفید موفق است، با  افرادی که دارای سلامت و تعادل روانی هستند، می باشد. «افراد جامعه باید از عوامل بر هم زننده تعادل روانی( اضطراب، ناکامی، تعارض..) مصونیت داشته باشند تا بتوانند هرکدام در جای خود و در شغل و کار خویش، منشا اثری مفید و کارا باشند . و روشن است که همه این امور، در جامعه هایی که عدالت، بر آنها حاکم باشد تحقق خواهد یافت. رابطه عدالت (همه شعبه های آن، سیاسی، قضایی، اجتماعی، اقتصادی و معیشتی) با حضور تعادل روانی در افراد، امری بدیهی است».( حکیمی، محمدرضا، جامعه سازی قرآنی، ص ۱۳۷-۱۳۸)

بررسی روایت رضوی

حدیث شریفی که در این مقاله به آن اشاره شده است، روایتی مفصل از حضرت رضا علیه السلام است. علامه مجلسی این روایت را از کتاب«فقه الرضا(ع)» نقل کرده است که تألیف آن به حضرت رضا(ع) منسوب می باشد. ضمن این حدیث شریف، بر معانیی تاکید شده است که از آنها در یافت می شود که باید زندگی را هدفمند، با برنامه ریزی و در تعامل با دیگران دنبال کنید تا امکان یک زندگی خواستنی و پذیرفتنی فراهم آید. بر اساس این روایت می شود استنباط کرد که استفاده درست از زمان های زندگی به بهبود و تحکیم روابط خانوادگی، آرامش روح و افزایش ایمان قلبی منجر می شود و به صورت طبیعی، به دنبال آن انسان دچار اضطراب و افسردگی نمی شود.

امام رضا (ع) در این حدیث می فرمایند:

بکوشید تا اوقات روزانۀ شما شامل چهار زمان باشد:

– زمانی برای عبادت و خلوت با خدا 

– زمانی برای تامین معاش 

– زمانی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد، کسانی که شما را به عیب هایتان واقف می کنندو در باطن به شما خلوص و صفا دارند. 

– زمانی برای تفریحات و لذایذ، خود اختصاص دهیدکه از مسرت و شادی ساعات تفریح، نیروی انجام وظایف وقت های دیگر را تامین کنید. نه خود را به فکر فقر مشغول دارید و نه درازی عمر، چون اندیشه در مورد فقر انسان را بخیل می کند و اندیشه در مورد درازی عمر بر حرص می افزاید. بهره خود را در دنیا در امور حلال قرار دهید. (مجلسی، محمدباقر،بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، چاپ دوم: ۱۴۰۳ ق، ج۷۸، ص۳۴۶؛ ترجمه روایت از دکتر مجید کافی در مقاله سلامت اجتماعی در سبک زندگی رضوی، سایت آستان قدس رضوی https://sco.razavi.ir/fa)

عبادت: 

عبادت به معنای بندگی، اطاعت و پرستش خاضعانه در برابر خداوند است. بندگی، صورت وضعیت و حالتی است که انسان در آن وضعیت، خود را از محدوده آمال و آرزوهای نفسانی بیرون می آورد و به نیرویی الهی متصل می کند و به پرساش و نیایش و بندگی درگاه خدای یکتا اشتغال پیدا می کند. خداوند در قرآن، کلمۀ عبادت و مشتقات آن را بیش از ۲۵۰ بار ذکر شده است که دلالت بر عظمت عبادت و بندگی در هدایت انسان به منزل سعادت و آرامش مؤمنانه دارد. در بیان فلسفه عبادت، از منظر روایات، انجام کارهای عبادی، باعث می شود که مردم یاد خدا را فراموش نکنند و تربیت دینی را رها نسازند. زیرا که سعادت و سامان یافتن در دنیا و آخرت، به این امر بستگی دارد. پس اگر مردم بخواهند بدون عبادت زندگی کنند و خود را از هرگونه تکلیفی رها کنند سرگرم دنیای فانی می شوند و قلب هایشان سخت و سنگ می شود و دل هایشان را قساوت فرا می گیرد. تربیت های برخواسته از عبادات، مانند نیایش های دینی، آرامش و سلامت روح و روان، درون انسان نهادینه و جایگزین رفتار های زشت و غلط می شود. و به عبارتی مبارزه با ناهنجاری های روانی و ناشایستگی های رفتاری برترین عبادت است بنابراین تلاش های صادقانه انسان، در راه اصلاح فردی و هچنین خانواده و جامعه  نوعی عبادت محسوب می شود.

امام هادی(ع) می فرمایند: من به شیعیان و پیروان خود توصیه می کنم که تقوی داشته باشند.  در دینداری خود پارسایی کنند. در راه خدا بکوشند. ( در عبادت و در کارهای خوب و خیر رسانی به مردم، هر چه بیشتر تلاش ورزند. همیشه راست بگویند. امانت را حفظ کنند و به امانت دهنده –چه ادم خوب چه آدم بد برگردانند- سجده ها را در نماز طولانی کنند و در برابر آفریننده هستی ها و زیبایی ها، هر چه بیشتر کرنش نمایند تا به زیبایی مطلق نزدیک تر شوند. با همسایگان خود خوش رفتار باشند. که اینهاست دین محمد(ص). (الحیات، جلد ۹، ص ۱۷۴)

تاثیر رفتارهای عبادی بر روح و روان انسان شامل، آرامش روانی، حل شدن مشکلات، ایجاد روابط اجتماعی نیکو و پرورش فضائل اخلاقی و همچنین  آمرزش گناهان، افزایش رزق وروزی و تقرب الهی می باشد.

البته برای عبادت آداب و شرایطی لحاظ شده که باعث پذیرش بیشتر روح می شود. از این آداب می توان خلوص، اعتدال، صبر، علم و خشوع  نام برده می شود.    موانع بسیاری هم برای عبادت برشمرده می شود که به ذکر چند نمونه از دیدگاه قرآن  و روایات می پردازیم. جهالت  و نادانی ( زمر آیه ۶۴)، تکبر و تفاخر(نسا۳۶)

مجموع آیات و روایات، هرگونه حرکت و رفتاری را که در مسیر غفلت از خداوند نباشد، عبادت معرفی می کند. نماز و روزه به تنهایی، نشان دهنده دیانت افراد نمی باشد. امام رضا در این رابطه می فرمایند: عبادت به بسیاری روزه و نماز نیست، بلکه به بسیار اندیشیدن در کار خدا( و عظمت های آفرینش ژرف و پهناور جهان و اسرار آفرینش انسان) است.( حکیمی، محمد، فرازهایی از سخنان امام رضا، آستان قدس، ص ۳۶)

و همان گونه که ذکر شد، دور شدن از رذایل و عادت های زشت، یاری رساندن به هم نوعان، امانت داری و صدقه دادن و تفکر در آفرینش موجودات و قدرت خداوند و ….. جزو عبادات می باشد.این اعمال به جز تاثیرات مثبت اجتماعی، باعث آرامش و سلامت روح و روان می شود. اگر یک نظر، به ریشه های نا آرامی روح و پریشانی خاطر، اضطراب ها وافسردگی ها بیندازیم، می بینیم که همه آن ها، از رذائل اخلاقی و وابستگی های شدید به مادیات و دور از شدن یاد خداوند در زندگی می باشد. هم چنین، مقوله خدمت رسانی به خلق، که یکی از بزرگترین عبادات، به شمار می آید و در روایات تاکید بسیاری بر آن شده است، نقش برجسته و به سزایی در احساس مفید بودن و عدم پوچی، دارد. «امام حسن(ع) به روایت از امام رضا(ع) در مورد خدمت رسانی به خلق می فرمایند: …برترین مسلمانان نزد پیامبر کسی بود که بیشتر از همه خیرخواه مسلمانان بود، و محترم ترین مسلمانان نزد او کسی بود که بهتر از همه به کمک رسانی و مددکاری دیگران می پرداخت».( الحیات، جلد ۹، ص ۴۳۱)

تامین معاش

«امام صادق(ع) می فرمایند: سرچشمه زندگی و معاش انسان، نان و آب است».( الحیات، جلد ۹، ص ۲۰۷) از این حدیث بر می آید که  برای زیستنی عادلانه باید نیازهای اولیه انسان را فراهم کرد و در دسترس او قرار داد. تامین رفاه خانواد، باعث ایجاد محیطی ارام ، و بدون کشمکش و درگیری در خانه است، و هرگونه نا آرامی و ناسازگاری را می زداید و محیطی مناسب برای تربیت فرزندان و رفتارهای به هنجار آنان در جامعه می شود. اگر این نیازها به سختی در دسترس خانواده قرار بگیرد به مرور، فضای خانواده و بالطبع جامعه، دچار اغتشاش و آشوب می شود. پدر و مادر در تامین نیازهای اولیه و به حق فرزندان، دچار مشکل می شوند. نارضایتی فرزندان باعث احساس بدبینی در آن ها و دور شدن از اصول معین شده می شود. 

یکی از اصحاب، بنام ابن ابی یعفور به امام صادق(ع) گفت: ما دنیا را دوست داریم. امام پرسید: دنیا را برای چه می خواهی؟ گفت تا با آن ازدواج کنم، به سفر حج بروم، برای خانواده ام خرج کنم، به دوستان و برادرانم نیکی کنم و صدقه بدهم. امام فرمود: این از دنیا نیست این از آخرت است.( بحارالانوار، جلد۷۳، ص ۱۰۶) روی همین اساس، امام رضا(ع) می فرمایند: کسی که به دنبال به دست آوردن درآمدی بیشتر است، تا با آن، کفاف زندگی خانواده خود را فراهم سازد (و به آنان رفاهی بخشد..) اجر او از کسی که در راه خدا جهاد می کند بالاتر است.(پیام معصومین به انسان ها و انسانیت ها، ص ۳۵)

البته در مورد مسئله، تامین معاش، نمی توان از نقش حاکمیت، در پرداخت حقوق مردم و توسعه زیر بناهای اقتصادی (چه بسا بیشتر از سیاسی) غافل شد. حاکمیت، نقش به سزا و برجسته ای در شکل گیری رفاه حال مردم، توده ها و خانواده بر عهده دارند. گاهی بعضی دولت ها،  مسائل اصولی و اصلی توسعه و رشد و رفاه مردم را از نظر دور می دارند و از کانون اصلی قدرت، که رضایت و رشد درآمد و رفاه عمومی مردم می باشد، غافلند. حضرت علی(ع) در دوران حکومت خود، در مورد رفاه مردم، می فرمایند:  پایین ترین مردم کوفه، امروز، نان گندم (و غذای خوب..) می خورند.( حکیمی، محمدرضا، ویژگی های حکومت صالح، ص ۲۱۵).

اگر هر انسانی بتواند از عهده تامین معاش خود و خانواده خود برآید با احساس رضایت مندی نسبت به زندگی، و با روانی آسوده به زیستی سالم  با دیگران می پردازد و با صبر و حوصله بیشتری با مشکلات و گرفتاری های روزمره روبرو شده و به نزاع و کشمکش کمتری در جامعه روی می آورد. همه ی این موارد، در ایجاد آرامش درونی، عدم افسردگی ها و پریشانی ها و بالطبع از بین بردن احساس پوچی، نقش به سزایی دارد.

معاشرت با برادران مورد اعتماد

معاشرت واژه ای عربی به معنای آمیختن و مصاحبت، و در اصطلاح، به معنای ارتباط، دوستی و رفت و آمد داشتن می باشد. در آداب معاشرت برگرفته از روایات به تواضع، حسن خلق، ملاطفت در برخوردها و ترک خشونت بسیار اهمیت داده شده است. در قران نیز این مهم، بسیار مورد توجه قرار گرفته است و بر اهمیت و ارزش آموزش و عمل  به آداب معاشرت تاکید شده است. و از والدین خواسته شده تا آداب معاشرت را در حوزه رفتارهای اجتماعی در خانه و جامعه به فرزندان بیاموزد. (انعام، حجرات، لقمان و نور)

از نگاه قرآن مهمترین هنجارهایی که در معاشرت می بایست بدان اهتمام ورزید موارد زیر است: 

احترام به عقاید و مقدسات دیگران ( انعام آیه ۱۰۸)

احترام به عالمان و دانشمندان حاضر در مجلس(مجادله آیه ۱۱)

احترام به معلم و در معاشرت و استفاده علمی افراد(کهف آیه ۶۰-۷۷)

احسان به دیگران ( بقره آیه ۹۵ و آل عمران آیه ۱۳۴)

برخورد برادرانه(بقره آیه ۲۲۰ و حجرات آیه ۱۰)

رعایت انصاف در برخورد با مردم بدون در نظر گرفتن اعتقادات آنان  (آل عمران آیه ۷۵)  

نرمی در گفتار و پایین آوردن صدا در معاشرت با دیگران ( لقمان آیه ۱۹ و حجرات آیه ۲ و ۳) 

خوش خلقی و خوش رویی ( آل عمران آیه ۱۵۹) 

دفع بدی با خوبی ( مومنون آیه ۹۶ و فصلت آیه ۳۴) و مواردی دیگر…

امام رضا(ع)می فرمایند: به دیدن یکدیگر بروید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.(بحارالانوار، جلد ۷۸، ص ۳۴۷) و همچنین ایشان در روایتی دیگر می فرمایند: مردم دوستی نیمی از عقل و خردمندی است.( حکیمی، محمد، فرازهایی از سخنان امام رضا(ع)، ص ۵۵)

در تعالیم اسلامی و احادیث پیامبر اکرم(ص) و معصومین(ع) بر معاشرت با محرومان و مستضعفان جامعه و اطلاع از حال و روز آنان  تاکید شده است. این تاکید ها  اهمیت،  کرامت  و شان انسان  را در نظر اسلام به خوبی روشن می کند. معاشرت با نیکان، خردمندان و شایستگان نیز بسیار توصیه شده است زیرا این تاثیرگذاری و تاثیر پذیری، رشد دهنده و خنثی کننده بنیان اجتماعی و تربیتی است. معاشرت و دوستی، با طبقه اشراف و ثروتمندان، نکوهیده است. این گونه معاشرت ها موجب فراموش شدن ارزش های والای انسانی و معنوی می شود. البته باید به این نکته توجه داشت که انسان در یک جامعه آرمانی با انسان های معصوم و عاری از خطا زندگی نمی کند. و در ارتباطات آدمی، ممکن است نسبت به هم دچار خطا و لغزش شوند. در دوستی ها نسبت به هم کوتاهی و یا زیاده روی کنند. این مسائل نباید در روابط خانوادگی و گروهی تاثیر منفی بگذارد. زیرا معاشرتی که در آن هیچ گونه لغزش و خطایی صورت نگیرد اندک و ناممکن است. در این مواقع باید به رعایت اصل مهم تحمل، روی آورند چنان که پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرمایند: هر کس مدارا نداشته باشد از زندگی خیر و خوشی نمی بیند.( الحیات، جلد ۹، ص ۶۵۰) و اینگونه است که  مسئله عدالت در معاشرت به وجود می آید و انصاف در حق یکدیگر رعایت می شود. بی تردید، نبود درک متقابل در جامعه و عدم شناخت اصولی انسان ها از حقوق یکدیگر، مایه سستی در روابط اجتماعی است. امام علی(ع) می فرمایند: عادلانه ترین روش این است که با مردم آنگونه رفتار کنی که دوست داری با تو رفتار کنند.(الحیات، جلد ۹، ص ۷۹۲)

تکبر، فخر فروشی، خود بزرگ بینی، افسردگی و درهم کشیدگی ها از یکدیگر و به خصوص نبود اخلاق و تربیت درست انسانی، از عوامل مهم و تاثیر گذار، در دوری و جدا شدن انسان ها، از یکدیگر می باشد. و باطبع انسانی که فاقد توان بر معاشرت صحیح با دوستان و اطرافیان خود باشد، فاقد ارزش اجتماعی است. معاشرات با نزدیکان، خویشان و همسایگان باید در اولویت ارتباطات هر انسانی، باشد. احادیث و روایات فراوانی، در رابطه با صله رحم و نیکی در حق همسایگان آمده است. 

امام رضا(ع) می فرماید: به پیامبر گفتند: ای پیامبر خدا، آیا در مال، غیر از زکات حقی است که باید پرداخت؟ فرمود: آری نیکی کردن به خویشاوندی که از تو روی گردانده باشد و رسیدگی به همسایۀ مسلمان. هر کس سیر بخوابد، در حالی که همسایه اش گرسنه باشد به من ایمان نیاورده است. آن گاه فرمود: جبرئیل چندان درباره همسایه به من سفارش کرد که گمان کردم بگوید همسایه ارث می برد.( امام رضا(ع): پیام معصومین به انسان ها و انسانیت ها، ص ۲۰)

نداشتن ارتباط سالم با دیگران، به نوعی از احساس پوچی، بی معنایی و افسردگی در زندگی، می انجامد. هر چه تمایل فرد به برقراری رابطه با دیگران کمتر باشد احتمال بروز این احساس، در وی بیشتر است. 

تفریح ها و لذت ها

بهره مندی از زیبایی های طبیعت، مسافرت کردن، هنرآفرینی، صله رحم، ورزش کردن و استفاده از نعمت های مباح، مانند پوشاک زیبا، آراستگی، عطر، و… برخی از مصادیق تفریحات سالم و امور لذت بخش است که در زندگی می توان فراهم کرد.

انسان امروز برای رهایی از دغدغه ها و مشغله های زندگی، باید زمانی را به لذایذ فرح بخش، در کنار خانواده و دوستان، اختصاص دهد تا ذهن، خالی از آشوب و افکار روزمره، شود. هر انسانی موظف است، برای شاد کردن خود و خانواده و دوستان همفکر، در مسیر های خداپسندانه و معروف،  تلاش بکند. 

باید نسل های کنونی، از سلامت جسمی و نشاط روحی و تعادل های روانی، تا آن جا برخوردار باشند که این خصوصیات مثبت و لازم، به نسل های بعد نیز منتقل گردد و همواره هر نسلی، نسل دیگری سالم و با نشاط از خود به یادگار بگذارد.( حکیمی، محمدرضا، جامعه سازی قرآنی، ص ۱۳۹)

نتیجه گیری

این مقاله سعی دارد نشان دهد که اگردر زندگی مدیریت زمان، به معنای درست، وجود داشته باشد و بر اساس راهبرد امام رضا(ع) در حدیث شریف رضوی، از مجموعۀ اوقات و زوایای زندگی، به درستی و دور از افراط و تفریط استفاده شود، افراد دچار سردرگمی و پوچی  در زندگی خود نمی شوند وبلکه سبب بهره‌وری افزونتری از زندگی خواهد بود. بنابر این با وجود چنین احادیث زندگی ساز، به دور از باور است، که مردم و به ویژه جوانان، که در معرض فشارهای روحی روانی بیش‌تری هستند، از بکارگیری این دستور العملی های حیاتبخش، غفلت کنند و در زندگی، دچار سردرگمی، افسردگی، آشفتگی های روحی و به عبارتی پوچی روانی شوند.

منابع:

1. انصاری، حسین، نگاهی انتقادی به فرصت عمر، مهر ۱۳۹۱، سایت نگاه تازه، www.h-ansari.net
2. حکیمی، محمدرضا، الحیات جلد۹، چاپ اول زمستان ۱۳۹۱، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۱
3. حکیمی، محمدرضا، الحیات، جلد ۱۰،  چاپ اول پاییز ۱۳۹۲، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۲
4. حکیمی، محمدرضا، امام رضا(ع)، پیام معصومین به انسان ها و انسانیت ها، چاپ دوم ۱۳۹۰، قم، انتشارات دلیل ما۱۳۸۹   
5. حکیمی، محمدرضا، ویژگی های حکومت صالح، چاپ اول زمستان۱۳۹۳ ، تهران، انتشارات علمی فرهنگی الحیات،۱۳۹۳
6. حکیمی، محمدرضا، جامعه سازی قرآنی، چاپ نهم بهار ۱۳۸۹، قم، انتشارات دلیل ما
7. حکیمی، محمدرضا، الحیات، جلد۵، ترجمه احمد آرام، چاپ نهم، تابستان ۱۳۸۷، قم، انتشارات دلیل ما
8. حکیمی، محمد، فرازهایی از سخنان امام رضا، چاپ ششم ۱۳۹۶، مشهد بنیاد پژوهش های اسلامی
9. مجلسی، محمدباقر، (۱۴۰۳ق)، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت، موسسه الوفاء
10. قمی، شیخ عباس، (۱۳۴۴ق)، سفینه البحار، و مدینه الحکم و الاثار، نشر دارالاسوه
11. هنفلینگ، اسوالد، در جست و جوی معنا، ترجمه امیر حسین خداپرست، غزاله حجتی، چاپ دوم ۱۳۹۶، تهران، نشر کرگدن
12. آقایی، ابوالقاسم، برگرفته از مقاله مدیریت زمان در بیان روایتی از امام رضا(ع)، مرداد ۱۳۹۷، سایت ششم www.sheshom.net
13. ویلیام جیمز، ترجمه مهدی قائنی، دین و روان، چاپ ۱۳۷۲، تهران، شرکت سهامی انتشار
14. خبرگذاری دانشجویان ایران – ایسنا